درمان اختلال یادگیری به دنبال بهبود مشکلات پایه ای کودکان جهت پیشرفت تحصیلی و مهارت های آنان است. یکی از مشکلات شایعی که ممکن است در سنین مدرسه در کودکان دیده شود، اختلال در یادگیری است. این اختلال ممکن است به صورت اختلال دیکته، اختلال خواندن، اختلال ریاضی و… خود را بروز دهد. در این مطلب به علائم، روش های تشخیص و درمان این اختلال می پردازیم. پس تا انتهای مقاله همراه ما باشید و اطلاعات خود را به روز کنید.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری، یک اختلال عصب شناختی است. به بیان ساده، این اختلال ناشی از تغییر در شیوه “عصب دهی” مغز یک فرد است. کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری دارای هوش متوسط رو به بالایی هستند. آنها نسبت به جامعه اطراف خود مشکل خاصی مانند آسیب شنوایی، بینایی، حسی یا آسیب مغزی و عقب ماندگی ذهنی ندارند. اما در یک یا چند آیتم درسی ممکن است عملکرد مناسبی نداشته باشند. مانند اختلال ریاضی، اختلال خواندن و اختلال دیکته. این کودکان اصطلاحاً در این آیتم ها دچار اختلال هستند.
کودکان دارای اختلال یادگیری (اختلال دیکته، اختلال ریاضی، اختلال خواندن) معمولاً دارای هوش خوبی بوده و رشد آنها کاملاً طبیعی است. حتی در محیط خانه رفتارهای متعادلی دارند. اما در هنگام یادگیری به دلیل اختلال در مسیرهای عصبی و توانایی ارتباط مغزی در دریافت، پردازش و ذخیره اطلاعات نقص دارند. بررسی دقیق علت ایجاد اختلالات یادگیری امر مهمی است، زیرا این رفتارها ممکن است به عنوان نشانه ای از بیماری های متابولیک یا نقایص ژنتیکی بروز پیدا کرده باشد که حتماً نیاز به پیگیری و درمان دارند. درمان اختلال یادگیری به بهبود دیگر اختلالات احتمالی در کودک کمک می کند.
انواع اختلالات یادگیری
پس از این که در مورد اختلال یادگیری چیزهایی را یاد گرفتیم، نوبت به این می رسد که به صورت جزئی تر انواع اختلال یادگیری LD را معرفی کنیم:
1.اختلال دیسلکسیا (اختلال یادگیری خواندن یا نارساخوانی)
دیسلکسیا با نام اختلال در خواندن یا نارساخوانی شناخته می شود. این اختلال خاص یکی از مهم ترین انواع اختلال یادگیری است. مشکلات اساسی از زمانی آغاز می شوند که درک رابطه بین صداها، حروف و کلمات سخت باشند. علائم این اختلال شامل مواردی مانند تشخیص حروف و کلمات، سرعت خواندن، درک کلمات و ایده ها و مهارت های عمومی واژگان می شود. حدود بیش از 85 درصد افراد مبتلا به اختلال یادگیری، به نارساخوانی یا نانواتی در خواندن مبتلا هستند.
2.دیسکالکولی (Dyscalculia)
اختلال ریاضی در کودکان معمولاً دیر تشخیص داده می شود.اصطلاح دیسکالکولی به طیف وسیعی از مشکلات ریاضی ازجمله درک معنای اعداد و دشواری در به کارگیری اصول ریاضی در کودکان اشاره دارد.
3.اختلال یادگیری در نوشتن، دیسگرافی (Dysgraphia)
اختلال در نوشتن یا همان دیسگرافی، نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی نوشتن تاثیر می گذارد. این اختلال خود را به صورت مشکلات املایی، دست خط ضعیف و ناخوانا و همچنین مشکل در قرار دادن افکار روی کاغذ نشان می دهد.
4.اختلال یادگیری حرکتی، دیسپراکسی(dyspraxia)
اختلال حرکتی هم از دیگر انواع اختلالات یادگیری است. این اختلال به مشکلات حرکتی و هماهنگی مربوط می شود. علائمی که نشان می دهد کودکی ناتوانی در هماهنگی حرکتی دارد، در مشکلات فیزیکی او پدیدار می شود که نیاز به هماهنگی دست و چشم دارند. به عنوان مثال، ناتوانی در بستن دکمه ها. در درمان اختلال یادگیری از کاردرمانی برای یادگیری و استقلال در امور شخصی استفاده می شود.
5.آفازی و دیس فازی در اختلال یادگیری
آفازی و دیس فازی علل و علائم یکسانی دارند. در دیس فازی وضعیتی را شاهد هستیم که بر توانایی افراد برای تولید کلمات و درک زبان گفتار اختلال ایجاد شده است. آفازی اما شدیدتر است و شامل از دست دادن کامل توانایی گفتار و درک است. لازم است بدانید که دیس فازی تنها شامل اختلالات زبانی است. به همین دلیل یکی از انواع اختلالات یادگیری در نظر گرفته می شود. همچنین آفازی و دیس فازی برای از دست دادن قدرت گفتار در زمان سکته مغزی هم کاربرد دارد.
6.مشکلات دیداری و شنیداری در اختلال یادگیری
می دانید که اگر چشم ها یا گوش ها به درستی کار نکنند، ممکن است یادگیری آسیب پیدا کند. درواقع، چشم ها و گوش ها ابزار اصلی برای رساندن اطلاعات به مغز هستند.
گفته شد بسیاری از کودکانی که اختلال یادگیری دارند، در خوانش هم مشکل دارند. برخی از آن ها در درک ریاضی و اعداد و برخی هم در نوشتن مشکل دارند. تعدادی هم از این کودکان اختلالات حرکتی، هماهنگی و حتی مشکلات دیداری و شنیداری دارند. پس تشخیص و درمان زودهنگام در درمان اختلال یادگیری حرف اول را می زند.
اختلال یادگیری کلامی و غیرکلامی
از بین انواع اختلالاتی که در بالا به آن ها اشاره کردیم، برخی کلامی هستند و برخی دیگر غیرکلامی. اختلال یادگیری غیرکلامی شامل درک ایده ها، مفاهیم، روابط، الگوها و به کارگیری آن ها در موقعیت های جدید است. کودکانی که به اختلال یادگیری غیرکلامی یا NVLD مبتلا هستند از واژگان قوی، مهارت های زبانی و خواندن برخوردارند. به همین دلیل هم در بیشتر مواقع این اختلال توسط پزشکان تشخیص داده نمی شود. لازم به ذکر است این کودکان در استدلال فضایی، مهارت های حرکتی و مهارت های اجتماعی اختلال دارند. به دلیل مهارت خوب کلامی، اطرافیان متوجه اختلال یادگیری آن ها نمی شوند.
علائم اختلال یادگیری کودکان در سنین مختلف
علائم این اختلال می تواند متفاوت باشد. گفته شد که ممکن است این علائم به صورت اختلال خواندن، اختلال ریاضی، اختلال دیکته و… بروز کند. همگی این موارد به مداخلاتی جهت درمان اختلال یادگیری نیاز خواهند داشت. اگر کودک شما علی رغم آموزش مناسب، حداقل یکی از نشانه های زیر را نشان می دهد مشکوک به اختلال یادگیری است و باید مورد ارزیابی قرار گیرد.
نشانه های اختلالات یادگیری در سنین بین 5 تا 9 سالگی
- مشکل در یادگیری ارتباط بین حروف و صداها
- قادر نبودن به ترکیب صداها برای ایجاد کلمات جدید
- سردرگمی در خواندن کلمات پایه
- سرعت پایین در یادگیری مهارت های جدید
- تداوم در گویش اشتباه کلمات
- مشکلاتی در زمینه یادگیری اصول اولیه ریاضیات
- مشکلاتی در به یاد آوردن توالی زمانی یا تشخیص ساعت
نشانه های اختلال یادگیری در سنین 10 تا 13 سالگی
- دست خط بد و ضعیف
- مشکلاتی در رابطه با کلمات و سوالات چالش برانگیز
- خودداری از بلند خواندن و نداشتن علاقه به نوشتن یا خواندن
- خواندن غلط کلمات یا آهسته خواندن آن ها و عدم درک معانی. (مثلاً ممکن است متن را صحیح بخواند اما توالی رویدادها، روابط یا معانی عمیق تر آنچه را خوانده است درک نکند)
- دشواری در مهارت های ریاضی و درک زبان
- مهارت های ضعیف نظمی مانند مرتب کردن اطاق خواب، میز نامرتب و بی نظم، انجام تکالیف
- اختلالات یادگیری در ریاضی
- مشکلاتی در دادن نظرات با صدای بلند یا دنبال کردن بحث های کلاسی
- تفاوت در تلفظ یک کلمه. گفتار درمانی برای اختلال یادگیری یکی از روش های بسیار تاثیرگذار درمان اختلال یادگیری کودکان است. مرکز توانبخشی همراه در شرق تهران، در این زمینه به صورت تخصصی فعالیت می کند.
در اینجا به نکته مهمی اشاره می کنیم و آن این که توانایی کودک برای حل مسائل ریاضی به میزان قابل توجهی به دیگر نقاط ضعف و قوت کودک وابسته است. یعنی این کودکان با حفظ ، سازمان دهی اعداد، علائم محساباتی و تعداد واقعیت ها دچار مشکل هستند. ( مانند دو بعلاوه دو می شود چهار).
اختلال یادگیری در نوشتن
ناتوانی های یادگیری به صورت کتبی می تواند شامل مواردی از قبیل عمل فیزیکی نوشتن، فعالیت های ذهنی در درک و ترکیب اطلاعات باشد. در این ناتوانی به مشکلاتی مانند مشکلات پایه ای کلمات و حروف اشاره می کنیم. یعنی ناتوانی در نوشتن، تلاشی برای سازماندهی افکار و پیاده کردن آن ها بر روی کاغذ است. در ادامه به نشانه های اختلالات یادگیری که در حول محور عمل نوشتن قابل ذکر هستند می پردازیم:
- مشکل در تلفظ و هجی کردن کلمات (مثلاً ممکن است حروفی را به کلمات اضافه کند، حذف کند (جا بیندازد) یا یک حرف را به جای حرف دیگر به کار ببرد)
- مشکل در کپی کردن حروف و کلمات (مثلاً کلمات را بخش بخش، غلط، به آهستگی و با تردید می نویسد یا می خواند)
- مکشل در منجسم و درست نوشتن
- اختلال دیکته؛ در نوشتن و ابراز عقاید به صورت کتبی مشکل دارد (مثلاً در داخل جملات تعداد زیادی اشتباه دستور زبانی یا نقطه و علامت گذاری مرتکب شود، جملاتی که به صورت کتبی می نویسد واضح نیستند، سازمان دهی پاراگراف ها ضعیف است.) در کودکانی که مبتلا به اختلال یادگیری هستند ،عدم هماهنگی چشم و دست هم دیده می شود.
روش های تشخیص اختلال یادگیری
تشخیص اختلال یادگیری یک فرآیند است که می تواند شامل آزمایش، گرفتن شرح حال و درنهایت معاینه توسط متخصص آموزش دیده باشد. انواع متخصصانی که در بررسی و تشخیص ناتوانی در یادگیری کمک می کنند عبارتند از:
- روانشناسان (بالینی، مدرسه، روانشاسان تربیتی و روانشناسان رشد)
- روانپزشکان کودک
- متخصصین اعصاب و روان
- سایکومتریست ها
- زبان و گفتاردرمانگر
- کاردرمانگر، اختلالات حسی را که می تواند منجر به اختلالات یادگیری شود بررسی می کند.
لازم است برای این که به تشخیص درست برسیم از خدمات چند تیم تخصصی به صورت همزمان استفاده کنیم. این تیم ها در هماهنگی با یکدیگر کار می کنند و برای ارائه خدمات آموزشی ویژه یا خدمات گفتاردرمانی توصیه هایی دقیق می کنند. در هر حال اگر هر یک از نشانه های گفته شده را در کودک خود مشاهده کردید، بهتر است برای اقدام فوری وارد عمل شوید. نشانه ها می توانند پیش بینی کننده اختلال یادگیری در آینده کودک باشند.
روش های پيشگيری از ايجاد اختلال يادگيری
- پرورش دقت، حافظه، تميز، تشخيص و ادراك بينایی، مانند بازشناسی تفاوت و تشابه در تصاویر، اشکال، حروف و اعداد
- پرورش دقت، حافظه، تميز، تشخيص و ادراك شنوايی مانند بازی های قافیه دار و بازی های حفظ کلمه
- پرورش دقت، توجه و تمركز
- ايجاد هماهنگي بين چشم و دست
- ايجاد غلبه طرفی
اختلال یادگیری در سن مدرسه تشخیص داده می شود و مهارت های مورد نیاز برای مهارت های تحصیلی در سنین پیش از دبستان شکل می گیرند. پس با تشخیص ضعف مهارت های پایه و پیش نیاز و تقویت این مهارت ها از بروز اختلال یادگیری می توان جلوگیری کرد. مجدداً یادآوری می کنیم ضعف در این مهارت ها توسط متخصصین مجرب تشخیص داده می شود.
عوامل ایجاد اختلال یادگیری
- عوامل محیطی
محیط همواره یکی از فاکتورهای تاثیرگذار بر روی ضعیت سلامتی فرد است. تولد زودرس کودک، وزن کم هنگام تولد، تغذیه ناسالم یا نامناسب (مثل وجود مسمومیت با سرب)، پرورش در محیط با استرس و اضطراب، کم رنگ بودن رابطه عاطفی مادر و پدر با فرزند، عدم توجه مربی یا معلم به فرزند می توانند زمینه ساز ناهنجاری های رفتاری به شکل اختلال در عملکرد یادگیری در کودک باشند.
- عوامل فیزیولوژیکی
هنگام بررسی علل فیزیولوژیکی اختلال یادگیری، حتماً باید احتمال وجود نقایص بینایی، شنوایی و یا ناهنجاری های رفتاری در کودک را در نظر گرفت. اختلالات متابولیکی، آسیب به سر یا جمجمه که مغز و سیستم عصبی کودک را تحت تاثیر قرار داده است، عوامل بیوشیمیایی مانند هیپوگلیسمی و کم کاری تیروئید و بسیاری از عوامل دیگر از علل ابتلای کودک به ناهنجاری های یادگیری هستند که با معاینه توسط متخصص و انجام آزمایش مشخص می شود.
- عوامل ژنتیکی
اطلاعات مربوط به پیام رسانی سیستم عصبی و یادگیری و حافظه نیز توسط محتوای ژنتیکی هر فرد تعیین می شود. حالت های مختلفی از بیماری ها و ناهنجاری های ژنتیکی وجود دارد که از علائم آن اختلال در یادگیری به خصوص در سنین پایین است. مطالعات ثابت کرده است که این اختلالات هر چه در سنین پایین تر شناسایی شوند، درمان و مدیریت آنها نیز موفقیت آمیز تر است.
روش های درمانی برای اختلالات یادگیری
گرچه اختلالات یادگیری، هیچ درمانی ندارند اما مداخله های زودهنگام می تواند اثرات جانبی آن را کاهش دهند. به عبارتی کمک گرفتن زودهنگام می تواند احتمال موفقیت این کودکان در مدرسه و در آینده را افزایش می دهد. در صورت عدم درمان اختلال یادگیری، احساس ناامیدی و کاهش عزت نفس این کودکان را تهدید می کند. خوشبختانه، راهکارهای زیادی برای کمک به درمان اختلال یادگیری کودکان وجود دارد. اگر شما با آن ها آشنا باشید می توانید این نکات را فراگرفته و در آموزش به کودک خود کمک کنید. در ادامه چند روش درمانی برای اختلالات یادگیری را آورده ایم:
برنامه های آموزشی خاص در درمان اختلال یادگیری
برای کودکان، توسط کاردرمانگران و متخصصان آموزشی برنامه های آموزشی ویژه به صورت شخصی و کتبی تنظیم می شود که شامل اهداف کودک، خدماتی که باید دریافت کند و متخصصانی است که با کودک می توانند کار کنند. این ارزیابی ها دقیق و کامل است.
1.نارساخوانی
این روش می تواند گام به گام و بسیار روشمند باشد. این درمان به آموزش خواندن با هدف ارتقای مهارت های زبان گفتاری و زبان نوشتاری می پردازد. این تکنیک ها از نظر تعداد دفعات و زمان تمرین سنگین تر هستند و به صورت گروه های کوچک تا تک نفره انجام می شوند. معلمان برای دانش آموزان مبتلا به دیسلکسیا بایستی وقت بیشتری برای انجام تمرین ها بدهند و از تست های ضبط شده برای کودکان استفاده کنند تا کودک به جای خواندن، بتواند بشنود. این کودکان به گوش دادن کتاب های صوتی یا استفاده از برنامه های کلمه سازی تشویق می شوند.
2.دیسگرافی
در این تکنیک توصیه می شود که معلمان امتحانات شفاهی داشته باشند. به کودک اجاره دهند تا به جای نوشتن گزارش، فایل ویدیویی ضبط کند و از نرم افزارهای کامپیوتری برای تولید متن استفاده کند. کودک مبتلا به دیسگرافی باید به جای آموزش نوشتن با دست، از برنامه های پردازش لغات مانند برنامه های تبدیل گفتار به متن استفاده کرده و یا از ضبط صدا استفاده کند. در درمان اختلال یادگیری در این دسته از کودکان خاص، بهتر است از جزوه های چاپ شده و یادداشت ها استفاده کرده و نوشتن را کاهش دهید.
3.درمان اختلال یادگیری در دیسکلکولیا
در این تکنیک توصیه می شود که معلمان تصاویر مسئله ها را بکشند و به دانش آموز نشان دهند. در این درمان چگونگی استفاده از مداد رنگی برای تفکیک بخش هایی از مسئله پیشنهاد می شود. همچنین شعر و موسیقی می تواند کودک را در به یاد آوردن مفاهیم ریاضی کمک کند. این کودکان می توانند از کامپیوتر برای تمرین و انجام تکالیف استفاده کنند.
بعلاوه می توانید از راهکارهایی مانند موارد زیر استفاده کنید:
- تکنیک تکه تکه کردن: معلمان در فرآیند یادگیری می توانند با تقسیم کردن درس ها به تکه های کوچک به آن ها کمک کنند.
- بیشتر کودکان و دانش آموزان با ناتوانی یادگیری، اطلاعات را به صورت دیداری پردازش می کنند. پس با استفاده از سازماندهی اطلاعات به صورت بصری، والدین و معلمان می توانند به این کودکان کمک کند.
- استفاده از آموزش آنلاین و شخصی سازی درس در درمان اختلال یادگیری هم می تواند برای کودک در دستور کار قرار بگیرد.
مرکز درمان اختلالات یادگیری در شرق تهران
پس از تشخیص اختلال یادگیری توسط متخصصین نیاز است که بلافاصله درمان را آغاز کنید. بسته به مشکلاتی که کودک دارد، همان طور که در مطالب بالاتر ذکر کردیم، گروه درمانی تخصصی شامل یک متخصص گفتار درمانی و یک متخصص کاردرمانی است. این درمانگر ها به درمان اختلال یادگیری کمک می کنند.
در مرکز توانبخشی همره در شرق تهران، افرادی که دارای مشکلات یادگیری (اختلال دیکته، اختلال ریاضی، اختلال خواندن) هستند از طریق گفتاردرمانی می توانند به بهترین نحو ارتباط برقرار کنند. آسیب شناس گفتار و زبان در این مرکز، جهت درمان اختلال یادگیری زمینه های مختلف مهارت های مبتنی بر زبان (مانند خواندن، نوشتن، زبان شفاهی، پردازش اطلاعات، حافظه، توجه و غیره) را ارزیابی می کند.
سپس با ایجاد یک برنامه درمانی به بهبود عملکرد در این زمینه ها به کودک کمک می کند. این برنامه درمانی با توجه به نیازها و توانایی های خاص فرد طراحی می شود. آسیب شناس گفتار و زبان بر جنبه های مثبت ارتباطات فردی تمرکز می کند و از آنها برای کمک به برقراری ارتباط کامل استفاده می کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره های تخصصی می توانید از طریق وب سایت و یا تماس با شماره تلفن های مرکز اقدام نمایید.
سخن آخر
در این مطلب به اختلال یادگیری، علائم و روش های درمان اشاره کردیم. اختلال در یادگیری می تواند با نشانه های اختلال در خواندن، اختلال دیکته، اختلال ریاضی و … بروز کند. پس اگر کودک شما آموزش های مناسب را دریافت می کند اما حداقل یکی از نشانه های یاد شده را نشان می دهد حتماً برای ارزیابی اختلال یادگیری اقدام کنید.
هنگامی که بحث اختلالات یادگیری در میان است، مهم است که به متخصصانی که می توانند به طور دقیق، مشکل را تشخیص دهند مراجعه کنید. اما هرگز نقش خود را به عنوان والدین یا مراقبین کودک دست کم نگیرید. شما هستید که فرزندتان را بهتر از هر کس دیگری می شناسید. بنابراین، در انتخاب گزینه های درمان، خدمات و نظارت بر آموزش فرزند خود مدیریت کامل و دقیقی داشته باشید.
بدون دیدگاه