فلجی بلز یا فلج شدن ناگهانی عصب صورت را می توان یکی از شایع ترین اختلالات عصبی محیطی دانست که اغلب به صورت ناگهانی ایجاد و موجب ضعف یا بی حرکتی عضلات یک سمت صورت می شود. به طور یقین این اختلال می تواند بر بیان چهره، گفتار، بستم چشم و حتی کیفیت زندگی فرد، تاثیر بگذارد.
درمان توانبخشی و به ویژه کاردرمانی و گفتاردرمانی تخصصی در تسریع روند بهبود، پیشگیری از عوارض ثانویه و بازگشت تقارت نقش موثری دارند. در این مقاله به بررسی این اختلال، اهمیت و مراحل توانبخشی ناگهانی عصب صورت در شرق تهران و خدمات کلینیک همراه در خیابان دماوند می پردازیم. با ما همراه باشید.
فلجی بلز چیست؟
همان طور که در مقدمه گفته شد، فلجی بلز (Bell’s Palsy) نوعی از فلج ناگهانی عضلات یک سمت صورت است که به دلیل اختلال در عملکرد عصب فاسیال (عصب هشتم مغزی) رخ می دهد. این بیماری معمولاً به طور ناگهانی شروع می شود. به عبارت دیگر، فرد ممکن است طی چند ساعت تا یک شبانه روز متوجه افتادگی صورت، عدم توانایی در لبخند زدن و مشکل در بستن چشم شود.
خوب است بدانید، فلجی بلز اغلب اوقات، موقتی است و با درمان مناسب طی چند هفته تا چند ماه بهبود می یابد. با این حال، لازم است برای جلوگیری از عوارضی مانند ضعف طولانی مدت یا حرکات غیر طبیعی ((سینکینزی) و خشکی چشم، مداخله زودهنگام کاردرمانی و توانبخشی گفتاردرمانی آغاز شود.
علتهای شایع و مسیر عصبی درگیر (عصب صورتی)
عصب فاسیال از ساقه مغز خارج می شود، از داخل کانال استخوانی باریکی عبور می کند و عضلات صورت، بخشی از زبان (چشایی)، غدد بزاقی و اشکی را عصب دهی می کند. این عصب در فلجی بلز، به دلیل التهاب و تورم در مسیر خود دچار اختلال می شود. علت های شایع آن هم عبارتند از:
- کاهش ایمنی بدن
- عفونت های ویروسی به ویژه (ویروس هرپس سیمپلکس)
- قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سرما
- التهاب ناگهانی یا ادم کانال عصبی
- دیابت بارداری (احتمال بیماری در این شرایط بیشتر است)
به این ترتیب، تورم عصب موجب می شود سیگنال های عصبی به عضلات صورت به درستی نرسند و فلج ظاهر می گردد.
علائم بالینی: افتادگی یک طرف صورت، مشکل بستن چشم، اختلال در لبخند و…
این اختلال اغلب با علائم مشخصی همراه است که به طور ناگهانی بروز می کنند:
- افتادگی صورت در یک سمت
- بی حسی یا احساس سنگینی در صورت
- حساسیت به صدا در گوش همان سمت
- ناتوانی در بستن کامل چشم در سمت درگیر
- مشکل در لبخند زدن یا بالا بردن ابرو
- خشکی چشم با کاهش اشک
- اختلال در تلفظ برخی حروف به دلیل ضعف لب ها
- در برخی موارد، درد پشت گوش یا شقیقه ها پیش از فلجی دیده می شود.
تشخیص و مسیر مراجعه پزشکی (نورو، ENT، ویزیت فوری)
در اینجا باید بگوییم که فلجی بلز، یک اورژانس نسبی است و فرد بهتر است در همان ساعات ابتدایی به پزشک مراجعه کند تا درمان های دارویی مناسب آغاز شود. مسیر صحیح به ترتیب زیر خواهد بود:
- ویزیت فوری پزشک عمومی یا اورژانس
- مراجعه به متخصص مغز و اعصاب (Neurologist) برای ارزیابی کامل عصبی
- در برخی موارد ، ارجاع به متخصص گوش و حلق و بینی (ENT) برای بررسی مسیر عصب فاسیال ضرورت دارد.
- پاره ای اوقات، پزشک ممکن است برای بررسی علل دیگر مانند سکته های مغزی، عفونت گوش، ضایعات مغزی یا رامزی هانت آزمایش یا تصویربرداری هم تجویز کند.
توجه داشته باشید که شروع زودهنگام درمان دارویی (مانند کورتیکواستروئیدها) و آغاز سریع توانبخشی کاردرمانی و گفتاردرمانی می تواند بهترین شانس برای بهبود کامل و سریع تر فرد باشد.
چرا بازتوانی برای فلجی بلز مهم است؟
همان طور که گفته شد، بازتوانی (کاردرمانی و گفتاردرمانی) بخش مهمی از روند درمان فلجی بلز است. چون بسیاری از بیماران در طی چند هفته تا چند ماه بهبود می یابند. اما عدم مداخله سریع و صحیح می تواند به مشکلاتی مانند حرکات غیرارادی، خشکی شدید چشم، ضعف طولانی مدت عضلات صورت و کاهش هماهنگی حرکات صورت منجر شود.
پس، بازتوانی با تمرکز بر تحریک مناسب عصب فاسیال، منجر به جلوگیری از کوتاهی عضلات و بازآموزی الگوهای صحیح حرکتی شده و روند بهبود را سریع تر، کامل تر و ایمن تر می کند. آغاز زودهنگام تمرینات تخصصی تحت نظارت درمانگر از عوارض ناخواسته جلوگیری خواهد کرد.
هدفهای اصلی بازتوانی: حفظ دامنه حرکت، جلوگیری از انقباض، محافظت از چشم، بازگرداندن هماهنگی حرکات صورت
۱. حفظ دامنه حرکت عضلات صورت
در این اختلال، تمرینات کششی و ماساژهای تخصصی می توانند به حفظ دامنه حرکتی و جلوگیری از سفتی آن ها کمک کنند.
عضلات صورت در صورت عدم استفاده صحیح می توانند کوتاه یا منقبض شده و حالت های نامتقارن دائمی ایجاد می کنند. درنتیجه بازتوانی با فعال سازی تدریجی عضلات و تمرینات مناسب از این مشکل جلوگیری می کند.
۳. محافظت از چشم
ناتوانی در بستن کامل چشم، مهم ترین چالش در فلجی بلز است. این مسئله خطر خشکی، زخم قرنیه و عفونت را افزایش می دهد. توانبخشی در این موارد از آسیب های بینایی جلوگیری کرده و شامل موارد زیر است:
- آموزش تکنیک های بستن دستی پلک ها
- محافظت از چشم در زمان خواب
- استفاده از قطره اشک مصنوعی
۴. بازگرداندن هماهنگی و تقارن حرکات صورت
عضلات در زمان بهبود، ممکن است به شکل نابرابر فعال شوند یا حرکات غیرارادی مانند جمع شدن چشم در هنگام لبخند، رخ دهد؛ بازتوانی تخصصی با تکنیک های خاصی مانند بیوفیدبک، بازآموزی الگوهای حرکتی صحیح و تمرینات کنترل شده عضلات به بازیابی هماهنگی و ظاهر طبیعی صورت کمک می کند.
کدام خدمات در کلینیک همراه برای فلجی بلز ارائه میشود؟
در کلینیک همراه در شرق تهران، شاهد ارائه مجموعه ای از خدمات تخصصی برای بهبود عملکرد عضلات صورت و توانبخشی کامل بیماران مبتلا به فلجی بلز هستیم. مهم ترین این خدمات شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی ، تمرینات تخصصی صورت و برنامه های ویژه برای کودکان است که در ادامه به توضیح هرکدام پرداخته ایم:
نقش گفتاردرمانی در بازتوانی صورت و بهبود تکلم و بلع
گفتاردرمانی در فلجی بلز، فقط محدود به گفتار نیست، بلکه روی هماهنگی عضلات صورت، لب ها و زبان هم کار می کند. درمانگر با تمرین های تقویتی و حرکتی به بهبود وضوح گفتار، توان بستن لب ها، کنترل بزاق و هماهنگی لازم برای بلع کمک می کند. همچنین تکنیک های ماساژ داخل دهانی و تمرینات تنفسی هم در گفتاردرمانی بلع و تقویت کنترل عضلات صورت اجرایی می شوند.
نقش کاردرمانی (در صورت ارائه مداخلات عملکردی-صورت) و روشهای جبرانی برای فعالیتهای روزمره
در کاردرمانی بر روی بازآموزی حرکات دقیق صورت و کاهش حرکات غیرارادیت مرکز می شود. درمانگر با آموزش تکنیک های جبرانی و حرکات اصلاحی به بیمار کمک می کند تا فعالیت های روزمره ای مانند نوشیدن، غذا خوردن یا صحبت کردن را راحت تر انجام دهد. همچنین اگر بیمار با ضعف عضلات صورت با محدودیت کارکردی مواجه شود، کاردرمانگر راهکارهای کمکی و اصلاح الگوی حرکتی را ارائه می کند.
نقش فیزیوتراپی/تمرینات صورت (اگر در همکاری یا ارجاع با تیم فیزیوتراپی انجام میشود)
در همکاری با تیم فیزیوتراپی، تمریناتی برای تحریک عصب فاسیال، بهبود تقارن صورت و افزایش قدرت عضلات تدوین می شود. این مداخلات شامل موارد زیر هستند:
- تحریکات الکتریکی کم دوز در صورت تجویز
- تمرینات هماهنگی حرکات چشم – دهان
- ماساژهای تخصصی
- برنامه های هفتگی تمرینات که روند بهبود را تسریع و از سفتی یا کوتاهی عضلات جلوگیری می کنند.
بازیدرمانی برای کودکان: چگونه تمرینات را با بازی ترکیب میکنیم
برای کودکانی که به فلجی بلز مبتلا شده اند، درمان به صورت بازی طراحی می شود تا همکاری کودکان افزایش یابد. این فعالیت ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بازی های آینه ای
- فوت کردن شمع یا حباب
- شکل سازی با اخم و لبخند
- تقلید از شخصیت های کارتونی که منجر می شود کودک بدون استرس بتواند تمرینات را برای تقویت عضلات صورت و بهبود تقارن انجام دهد.
ارزیابی اولیه و برنامه درمانی در کلینیک همراه
در کلینیک همراه در خیایان دماوند، درمان فلجی بلز با یک ارزیابی دقیق و تخصصی آغاز می شود. این مرحله برای مشخص کردن شدت درگیری عصبی، میزان ضعف عضلات صورت و تعیین بهترین مسیر درمان، ضرورت دارد. پس از ارزیابی، برنامه ای شخصی سازی شده که شامل تمرینات، ماساژ، تکینک های فعالی سازی عصبی و مراقبت های لازم برای بیمار است، تنظیم می شود.
ارزیابی عملکرد صورت و مقیاسهای اندازهگیری (مثلاً House-Brackmann یا موارد مشابه)
ارزیابی عملکرد صورت با استفاده از ابزارهای استاندارد مانند مقیاس House–Brackmann یا سایر شاخص های ارزیابی عملکرد عصب فاسیال صورت می گیرد. در این ارزیابی میزان ضعف، تقارن حرکات، بستن چشم و کیفیت حرکات صورت بررسی می شود. این ارزیابی به شناسایی دقیق محدودیت ها و تعیین اهداف کمک می کند.
طرح درمان شخصیسازی شده: تمرینات فعالسازی عضلات، ماساژ، بیوفیدبک/آینهدرمانی، آموزش مراقبت از چشم
برنامه درمانی در کلینیک همراه برای هر فرد متفاوت است و براساس میزان درگیری عصب و نیازهای عملکردی طراحی میشود. این برنامه شامل موارد زیر است:
- تمرینات و آموزش مراقبت از چشم در موارد عدم بسته شدن پلک که شامل اشک مصنوعی، بستن دستی چشم و محافظت شبانه از آن است.
- تمرینات فعال سازی عضلات صورت برای بازگشت کنترل حرکتی
- ماساژهای تخصصی برای کاهش سفتی و بهبود جریان خون
- بیوفیدبک یا آینه درمانی برای اصلاح حرکات اشتباه و جلوگیری از سینکینزی
نمونه تمرینات و مداخلات عملی
در این بخش شما را با نمونه هایی از تمرینات کاربردی و مداخلات توانبخشی معرفی می کنیم. این تمرینات باید ابتدا توسط درمانگر آموزش داده می شود تا به درستی اجرا شده و از حرکات اشتباه جلوگیری شود.
تمرینات ساده برای خانه برای تقویت لبها و گونهها
این تمرینات برای فعال سازی ملایم عضلات صورت طراحی می شوند:
- باد کردن یک یا هردو گونه و نگه داشتن هوا به مدت چند ثانیه برای تقویت عضلات گونه
- جمع کردن لب ها و فوت کردن آرام
- لبخند ملایم و کنترل شده در برابر آینه بدون فشار زیاد (این حرکات با شدت کم و دفعات کوتاه انجام می شوند)
تمرینات حفاظت از چشم و توصیههای ایمنی
برای محافظت از چشم در فلجی بلز نیاز است که حرکات زیر انجام شوند:
- بستن دستی چشم با کمک انگشت و نگه داشتن چند ثانیه برای کمک به پلک
- پوشاندن چشم هنگام خواب با محافظ یا چسب مخصوص
- استفاده از اشک مصنوعی برای جلوگیری از خشکی و التهاب که این موارد مانع آسیب به قرنیه و خشکی شدید چشم می شوند.
بیوفیدبک و تمرینات با آینه (در صورت امکان)
تمرینات آینه ای به بیمار کمک می کند تا حرکات صورت خود را مشاهده و اصلاح کند. در روش بیوفیدبک، همچنین فعالیت عضلات صورت با ابزار ساده یا دستگاه های تخصصی بازنمایی می شود تا بیمار یاد بگیرد که چطور عضلات را هدفمند، آرام و بدون ایجاد حرکات ناخواسته فعال کند. این روش ها برای بهبود تقارن و دقت حرکتی موثر هستند.
پروتکل درمانی بر اساس زمانبندی بیماری
مرحله زمانی بیماری در این اختلال مطابق با نیازهای بیمار در هفته های اول، ماه های بعد و دوره ترمیم نهایی شده و برای هر بیمار متفاوت است. در ادامه سه مراحله اصلی و اقدامات مناسب هر مرحله را توضیح می دهیم.
مرحله حاد (هفتههای اول): محافظت از چشم، آموزشهای اولیه، شروع تمرینات ملایم
در هفته های ابتدایی، هدف اصلی بر روی محافظت، پیشگیری و شروع فعال سازی بسیار ملایم متمرکز است. محافظت از چشم ،آموزش های اولیه درباره حرکات مجاز و حرکاتی که باید از آن ها پرهیز شود و شروع تمرینات بسیار ملایم مانند لبخند زدن نرم، ماساز و گرمادرمانی در صورت تایید درمانگر می تواند بسیار کمک کننده باشد. از حرکات شدید و مساژهای عمیق یا تمرینات سنگین در این دوره جداً خودداری کنید.
مرحله بازتوانی (هفتهها تا ماهها): تمرینات تقویتی و هماهنگی
پس از کاهش التهاب ئ شروع بازگشت ندریجی عملکرد عصب، تمرکز بر تقویت، هماهنگی و بازآموزی حرکات است که شامل تمرینات تقویتی و کنترل شده برای عضلات لب، گونه، پیشانی و اطراف چشم می شود. همچنین، تمرینات هفتگی و استفاده از آینه جهت تقویت الگوهای صحیح و مساژ تخصصی می تواند به بهبود جریان خون و جلوگیری از سفتی عضلات کمک کند. این دوره طولانی تر مرحله است و پیشرفت بیمار به طور مرتب پایش می شود.
مرحله ترمیم کامل یا طولانیمدت: مدیریت سینکینزیها (حرکات ناخواسته) و تمرینات پیشرفته
اگر پس از چند ماه برخی حرکات به شکل ناقص یا همراه با سینکینزی بازگردند، وارد مرحله طولانی مدت تر می شویم. این دوران بر اصلاح حرکات ناخواسته و بازیابی ظرافت حرکتی متمرکز است. در این مرحله موارد زیر را شامل می شود:
- تکنیک های تخصصی برای کاهش سینکینزی (مثل جمع شدن چشم هنگام لبخند)
- ادامه برنامه های هماهنگی و تقویت هدفمند برای دسیدن به بهبود عملکرد و حفظ نتایج درمان.
- تمرینات دقت حرکتی مثل حرکت دادن نقطه ای لب ها یا کنترل انقباض یک طرفه
- تمرینات پیشرفته کنترل عضلات با بیوفیدبک
نکات کلیدی برای کودکان با فلجی بلز
در کودکان، فلجی بلز معمولاً با پیش آگهی همراه است که با مداخله زودهنگام می توان از عوارض آن جلوگیری کرده و روند بهبود را تسریع نمود. نکته مهم این که کودک بایستی بدون ترس و باانگیزه در جلسات حاضر شود؛ بنابراین، تمرینات باید متناسب با سن او، سرگرم کننده و قابل درک باشند. از طرف دیگر، والدین نقش مهمی در پیگیری تمرینات خانگی و مراقبت های روزانه دارند.
چگونه بازیدرمانی تمرینات را جذاب میکند
برخی روش های جذاب بازی درمانی که موجب می شود کودک، تمرینات تخصصی را بدون احساس فشار یا خستگی انجام دهد ،عبارتند از:
- فوت کردن شمع، حباب یا توپ های سبک برای تقویت لب ها و گونه ها
- بازی های تقلیدی مانند حالت کارتونی و اجرای خنده و اخم
- تمرینات آینه ای به شکل بازی تقلید چهره
- نقش آفرینی با داستان سازی برای تمرین حرکات صورت
نکات برای والدین: چه انتظاری در هفتهها و ماههای اول داشته باشند
والدین باید بدانند:
- در هفته های اول، بهبود ممکن است آهسته باشد و تمرکز اصلی بر محافظت از چشم و شروع حرکات ساده و کنترل شده است.
- پیشرفت کودک آرام آرام است و معمولاً در طی چند هفته تا چند ماه پیشرفت می کند.
- باید از فشار آوردن یا انجام تمرینات سنگین خودداری شود؛ حرکات آرام، کنترل شده و کوتاه مدت همواره بهترین نتیجه را می دهند.
- پفراموش نکنید، یگیری جلسات درمانی و اجرای تمرینات خانگی برای جلوگیری از سفتی عضلات و بازگشت حرکات صحیح ضروری است.
- توجه داشته باشید، هرگونه بدتر شدن علائم، درد غیرعادی یا عدم توانایی در بستن چشم باید فوراً با درمانگر یا پزشک در میان گذاشته شود.
پرسشهای متداول درباره فلجی بلز
آیا فلجی بلز خودش بهبود مییابد؟
در بسیاری از موارد بله؛ بیشتر بیماران طی ۳ تا ۱۲ هفته بهبود قابل توجه پیدا می کنند، اما یادآوری می کنیم که بازتوانی، روند بهبود را کامل تر و سریع تر میکند.
چه زمانی باید به گفتاردرمانگر یا فیزیوتراپ مراجعه کنم؟
بهتر است از همان هفته اول پس از تشخیص، ارزیابی و تمرینات ملایم آغاز شوند.
آیا نیاز به جراحی هست؟ (نادر و در موارد خاص)
خیر؛ جراحی فقط در موارد بسیار نادر و در صورت عدم بهبود طولانی مدت یا آسیب شدید عصب پیشنهاد می شود.
چند جلسه درمان لازم است و هزینهها در شرق تهران چگونه است؟
تعداد جلسات بسته به شدت بیماری معمولاً ۱۰ تا ۳۰ جلسه است. هزینه ها به نوع خدمات و کلینیک بستگی دارد و پس از ارزیابی اولیه اعلام می شود. برای دریافت اطلاعات دقیق تر از شرایط و قیمت خدمات کلینیک همراه در شرق تهران، از طریق گزینه تماس با ما اقدام نمایید.
چطور نوبت بگیریم و مراجعه کنیم؟
برای دریافت نوبت در کلینیک همراه، کافی است با شماره های تماس کلینیک (تلفن ثابت و همراه) ارتباط بگیرید و درخواست خود را ثبت کنید. هماهنگی زمان جلسه، براساس وضعیت بیمار و نوع خدمات مورد نیاز در سریع ترین زمان انجام می شود.
آدرس کلینیک همراه در خیابان دماوند، شرق تهران و راههای تماس
کلینیک همراه در شرق تهران، خیابان دماوند قرار دارد و دسترسی آسان برای مراجعه حضوری دارد. اطلاعات تماس، شماره تلفن ثابت و همراه و سایر راه های ارتباطی از طریق پذیرش کلینیک در اختیار مراجعه کنندگان قرار می گیرد تا قبل از مراجعه هماهنگی های لازم انجام شود.
آدرس: تهران، خیابان دماوند، تهران نو، بین چهار راه آیت و خاقانی، ایستگاه ابوریحان، طبقه سوم واحد ۸ پلاک ۴۱۲
چیزی که باید برای اولین جلسه همراه داشته باشید (گزارش پزشک، زمان شروع علائم، عکس/ویدیو از صورت در حالات مختلف)
پیشنهاد می کنیم برای ارزیابی دقیق تر در جلسه اول، بهتر است موارد زیر را همراه داشته باشید:
- گزارش پزشک متخصص (نورولوژی یا ENT)
- تاریخ و نحوه شروع علائم
- عکس یا ویدیو از حرکات صورت (لبخند، جمع کردن لب ها، بستن چشم، بالا بردن ابرو) در روزهای اول
