کاردرمانی اسکولیوز از مداخلات مهم در اختلالات اسکلتی عضلانی است. در ستون فقرات سالم، مهره ها به مثابه یک زنجیر در کنار هم منظم قرار می گیرند و وبدن را در وضعیت متعادل نگه می دارند. اما مانی که این هماهنگی دچار اختلال می شود و ستون فقرات به صورت جانبی منحرف می شود، می گویند که اسکولیوز شگل گرفته است.
دقت داشته باشید که اگر این وضعیت به موقع تشخیص و درمان نشود می تواند بر رشد، عملکرد بدنی و اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان تاثیر بگذارد. خوشبختانه امروزه کاردرمانی با رویکردهای عملی و تمرین های اصلاحی هدفمند به یکی از موثرترین روش های غیرجراحی برای کنترل و بهبود این انحراف شناخته می شود.
در این مقاله از کلینیک توانبخشی کودکان و بزرگسالان همراه در شرق تهران به صورت دقیق و برپایه شواهد معتبر، بهترین روش های کاردرمانی برای اصلاح اسکولیوز را بررسی می کنیم تا والدین و بیماران بتوانند با آگاهی کامل مسیر درمان را انتخاب کنند.
اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز، یک انحنای جانبی در ستون فقرات است که بیشتر، در طول رشد ناگهانی قبل از بلوغ رخ می دهد. در حالی که اسکولیوز می تواند در شرایطی مانند فلج مغزی و دیستروفی عضلانی نیز ایجاد شود، علت بیشتر اسکولیوزها هنوز ناشناخته هستند. به طور متوسط، حدود سه درصد از نوجوانان به اسکولیوز مبتلا هستند.
بیشتر موارد مشاهده شده در نوجوانان، اسکولیوز خفیف است، اما برخی از ناهنجاری های ستون فقرات همراه با بزرگ شدن کودکان، شدیدتر نیز می شوند. اسکولیوز گاهی اوقات می تواند ناتوان کننده باشد. گرچه، پزشکان هنوز هم نتوانستند کشف کنند که علت اصلی اسکولیوز چیست اما به نظر می رسد که این عارضه با عوامل ارثی در ارتباط است.
تعداد خیلی کمی از انواع رایج اسکولیوز ممکن است به دلایل زیر ایجاد شوند:
شرایط عصبی و عضلانی عمده، مانند فلج مغزی یا حتی دیستروفی عضلانی
ناتوانی های مادرزادی که بر رشد استخوان ها البته بیشتر روی ستون فقرات تأثیر می گذارد.
صدماتی که از عفونت های دامنه ای ناشی می شوند.
شرکت در جلسات کاردرمانی شرق تهران در اسکولیوز و بهره بردن از خدمات آن، یکی از موثرترین روش های بهبود این عارضه است. کاردرمانگر در درمان اسکولیو ، ابتدا تمام فعالیت های روزانه و علایق و شغل فرد مبتلا به اسکولیوز را مورد ارزیابی قرار می دهد و بسته به نتایج ارزیابی، مداخلات کارآمدی را انجام می دهد.
انواع اسکولیوز (مادرزادی، ایدیوپاتیک، عصبی–عضلانی)
اسکولیوز ایدیوپاتیک
اسکولیوز ایدیوپاتیک، یکی از شایع ترین انواع اسکولیوز است که تقریباً به میزان هفتاد درصد در بیماران نوجوان و بزرگسال مشاهده می شود. اسکولیوز ایدیوپاتیک ناشی از ناهنجاری های محیطی یا ژنتیکی است.
اسکولیوز مادرزادی
ناهنجاری مادرزادی در طول سه هفته حاملگی در رحم مشاهده می شوند. این اسکولیوز مادرزادی یا به دلایل ارثی و یا شاید حتی به عنوان یک اختلال خانوادگی می تواند بروز کند. تمام انواع این اختلالات به مداخلات کاردرمانی اسکولیوز نیاز دارند.
اسکولیوز (عصبی-عضلانی)
این نوع اسکولیوز، گاهی اوقات با انواع اختلالات عصبی- عضلانی و اسکلتی-عضلانی همراه است. انحنای غیرطبیعی ستون مهره ها به دلیل ضعف در ماهیچه ها یا سیستم اسکلتی ایجاد می شود. ماهیچه ها و سیستم اسکلتی نمی توانند هیچ گونه حمایتی برای تحمل وزن دریافت کنند و در نتیجه، اسکولیوز در فرد ایجاد می شود.
در چه سنی اسکولیوز بیشتر دیده میشود؟
همان طور که قبلاً گفته شد، اسکولیوز می تواند در هر سنی دیده شود، اما بیشترین شیوع آن در دوران رشد سریع بندی یعنی از ۱۰ تا ۱۵ سالگی است. به ویژه در دوران بلوغ وقتی که استخوان ها و عضلات با سرعت رشد می کنند؛ احتمال بروز یا تشدید انحراف ستون فقرات بیشتر می شود.
علائم اسکولیوز در کودکان و نوجوانان
مهم ترین و شایع ترین علائم اسکولیوز کودکان و نوجوانان که در ارزیابی های کاردرمانی اسکولیوز مورد توجه قرار می یگرند، شامل موارد زیر هستند:
- بیرون زدگی یک تیغهٔ شانه نسبت به سمت دیگر
- نابرابری در ارتفاع لگن یا انحراف یک سمت باسن
- نابرابری واضح شانه ها (یکی بالاتر از دیگری)
- کجی یا چرخش تنه، به ویژه هنگام خم شدن به جلو
- برجستگی قفسهٔ سینه یا برجستگی دنده ها در یک طرف بدن
- نامتقارن بودن فاصلهٔ دست ها تا بدن هنگام ایستادن
- عدم توازن در نحوهٔ ایستادن یا نشستن
- راه رفتن غیرمتقارن یا الگوی حرکتی ناپایدار
- درد خفیف کمر یا خستگی سریع در هنگام فعالیت
چگونه اسکولیوز باعث مشکلات حرکتی میشود؟
این بیماری بر اثر ایجاد انحراف و چرخش در ستون فقرات می تواند تعادل بدن را به هم بزند و توزیع وزن عضلات و مفاصل را هم نامتقارن می کند. این عدم توازن منجر به ضعف برخی عضلات و حتی بیش فعالی یا سفتی بیش از حد عضلات دیگر می شود. درنتیجه، الگوهای حرکتی کودک هم دچار اختلا می شود.
برخی از این اختلالات شامل موارد زیر هستند:
- کاهش انعطاف
- محدودیت در خم شدن یا چرخش
- اختلال در هماهنگی حرکتی
- خستکی سریع تر در هنگام فعالیت های روزمره
توجه داشته باشید که به مررور زمان، این مشکلات در صورت رسیدگی نکردن می توانند شدت بگیرند و عملکرد حرکتی و وضعیت بدنی را تحت تاثیر قرار دهند.
چرا کاردرمانی برای اسکولیوز ضروری است؟
بدون تردید، کاردرمانی اسکولیوز با تمرکز بر حرکت اصلاحی و عملکرد بدن، دقیقاً به سراغ ریشه مشکلات ناشی از این بیماری می رود. در این روش با تحلیل الگوهای حرکتی، تشخیص ضعف ها و همچنین جبران سازی عضلانی و ارائه تمریناتی هدفمند از پیشرفت قوس جلوگیری می کتد. از طرف دیگر، فشار روی ستون فقرات را هم کمتر می کند.
کاردرمانی بر خلاف بسیاری از روش ها بر اصلاح عملکرد بدن در زندگی روزمره متمرکز است، به این ترتیب کودک یاد می گیرد چگونه درست بایستد، حرکت کند و عضلاتش را هم متعادل کند. بنابراین، کاردرمانی می تواند نقشی تعیین کننده در کنترل و بهبود اسکولیوز داشته باشد.
اهداف کاردرمانی در درمان اسکولیوز
از اهداف مهم کاردرمانی د ردرمان اسکولیوز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش یا جلوگیری از پیشرفت انحراف ستون فقرات
- افزایش انعطاف پذیری و دامنهٔ حرکتی
- تقویت عضلات ثبات دهنده ستون فقرات
- اصلاح الگوهای حرکتی نادرست و جلوگیری از جبران سازی ها
- بهبود بخشیدن به وضعیت بدن در ایستادن، نشستن و فعالیت های روزمره
- افزایش اعتماد به نفس و عملکرد در فعالیت های مدرسه و بازی
- کاهش درد و خستگی ناشی از عدم تعادل عضلانی
ارزیابی اولیه کاردرمانی در اسکولیوز
مهم ترین مرحله در کاردرمانی اسکولیوز، ارزیابی اولیه است؛ چراکه کاردرمانگر باید میزان دقیق انحراف، وضعیت بدنی والگوهای حرکتی نادرست و شرایط عضلانی را بادقت بررسی کند. در این مرحله، متخصص ابتدا وضعیت ستون فقرات را در حالت ایستاده، نشسته و هنگام حکت تحلیل می کند. سپس نحوه تنفس، سفتی عضلات، محدودیت های حرکتی و سطح عملکرد روزمره کودک و نوجوان مورد ارزیابی قرار می گیرد.
درنهایت، این بررسی جامع، پایه اصلی طراحی یک برنامه تخصصی و موثر است. هرچقدر ارزیابی دقیق تر انجام شود، درمان اسکولیوز با کاردرمانی اثربخش تر و پیشرفت قوس هم بهتر کنترل می شود.
اندازهگیری زاویه Cobb
یکی از معتبرترین تری اندازه گیری ها در میزان انحراف ستون فقرات در اسکولیوز، زاویه Cobb است. این زاویه اغلب توسط پزشک ارتوپد از روی عکس رادیولوژی تعیین می شود. اما کاردرمانگر هم برای برنامه ریزی باید از مقدار آن مطلع باشد. این زاویه تعیین می کند که شدت اسکولیوز، خفیف، متوسط یا شدید است.
همچنین، مشخص می شود آیا فرد نیاز به کاردرمانی فشرده، بریس یا فقط تمرینات اصلاحی دارد. ثبت و پایش دوره ای این زوایه هم اهمیت زیادی دارد، زیرا کاردرمانگر می تواند میزان تاثیر تمرینات اصلاحی اسکولیوز را هم بررسی کرده و برنامه درمان را بر اساس میزان و روند بهبود تنظم کند.
ارزیابی عضلات کوتاه و ضعیف
یکی از اصلی ترین بخش ها تشخیص عضلات کوتاه، سفت یا ضعیف است که در کاردرمانی اسکولیوز انجام می شود. زیرا انحراف ستون فقرات باعث ایجاد عدم تعادل عضلانی می شود. کاردرمانگر با انجام تست های تخصصی، عضلاتی را که بیش از حد فعال و کوتاه شده اند مانند عضلات یک طرف تنه و همچنین عضلات ضعیف و کم کار در سمت مخالف را شناسایی می کند.
بنابراین، ارزیابی تعیین می کند که چه تمریناتی باید برای کشش عضلات کوتاه و تقویت عضلات ضعیف استفاده شود. این اصلاح ها در بهبود پوسچر، کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز نقش اساسی دارند.
تمرینات تخصصی کاردرمانی برای اسکولیوز
تمرینات تخصصی که در کاردرمانی برای اسکولیوز استفاده می شوند، شامل موارد زیر هستند:
- تقویت عضلات مرکز بدن (Core)
- کشش هدفمند عضلات کوتاه و سفت
- تمرینات اصلاح راستای ستون فقرات
- تمرینات تعادل و کنترل تنه
تمرینات تقویت عضلات مرکز بدن (Core)
تقویت عضلات مرکزی بدن در کاردرمانی اسکولیوز نقش کلیدی دارند. این عضلات که مسئول ثبات ستون فقرات هستند با تمریناتی مانند پل زدن، پلانک های تعدیل شده و فعال سازی عمقی عضلات شکمی به بهبود تراز بدن و کاهش جبران سازی های حرکتی کمک می کنند. این تمرینات می توانند کنترل تنه را افزایش داده و مانع پیشرفت قوس می شوند.
تمرینات کششی برای عضلات کوتاه
در اسکولیوز معمولاً یک طرف بدن کوتاه و سفت می شود. پس کاردرمانگر با کشش های اختصاصی بین دنده ای، کشش لترال تنه و کشش عضلات پس سری و کمری، این سفتی را کاهش می دهد. این تمرینات هم باعث افزایش دامنه حرکتی شده و درد را کاهش داده و به اصلاح راستای ستون فقرات کمک می کند.
تمرینات اصلاح راستای ستون فقرات
تمرینات اصلاح راستای ستون فقرات شامل آموزش الگوهای حرکتی صحیح، تکنیک های اصلاحی در حالت ایستاده و نشسته و همچنین تنفس سه بعدی است. در این تمرینات، بیمار یاد می گیرد چگونه بدون فشار اضافی، ستون فقرات خود را در راستای طبیعی قرار دهد. این بخش از کاردرمانی اسکولیوز به تثبیت الگوی درست پوسچر کمک می کند.
تمرینات تقویت تعادل و کنترل تنه
همان طور که می دانید با توجه به نامتقارنی عضلات در اسکولیوز، تعادل بدن هم دچار اختلال میشود. تمرینات ایستادن روی سطوح ناپایدار، انتقال وزن و کنترل لگن به بهبود هماهنگی و ثبات بدن کمک می کند. این تمرینات نقش مهمی در بهبود عملکرد روزانه و پیشگیری از خستگی زودرس هم دارند.
درمان اسکولیوز با روش شروث (Schroth Method)
(Schroth Method) یا همان روش شروث یکی از موثرترین روش های غیرجراحی برای بهبود اسکولیوز است. این روش بر اصلاح سه بعدی ستون فقرات، تنفس اصلاحی و بازآموزی وضعیت بدن متمرکز است. این تمرینات به صورت کاملاً فردی سازی شده و توسط کاردرمانگر انجام می شود. شروث به کاهش قوس های جانبی، چرخش مهره ها و بدشکلی تنه کمک می کند تا با الگوهای حرکتی درست جایگزین شوند.
تنفس اصلاحی
در روش شروث، تنفس اصلاحی (Rotational Angular Breathing ) نقش اصلی دارد. هدف این تنفس، بازکردن ناحیه فشرده شده قفسه سینه، افزایش فضای دنده ای و کاهش چرخش ستون فقرات است. در این روش، بیمار یاد می گیرد هوا را به سمت بخش فرورفته تنه هدایت کند و هنگام بازدم، عضلات مرکزی را هم فعال نگه دارد. این کار به تقارن بهتر، بهبود ظرفیت ریه و کاهش فشار روی مهره ها کمک می کند.
تصحیح سهبعدی ستون فقرات
در این بیماری، ستون فقران فقط به طرفیت منحرف نمی شوند، بلکه چرخش و تغییرات عمیقی هم ایجاد می کنند. شروث با استفاده از اصلاح سه بعدی این الگوها را هدف می گیرد. تمرینات در این روش، شامل فعال سازی عضلات صحیح، کشیدن تنه در جهت بلندتر و بازگرداندن قفسه سینه و لگن در راستای درست است. این اصلاحات به کاهش قوس و بازگشت تعادل بدن کمک می کنند.
بازآموزی وضعیت بدن
در مرحله بازآموزی وضعیت بدن، بیمار یاد می گیرد چگونه الگوهای اصلاح شده را در نشستن، ایستادن، راه رفتن و انجام کارهای روزمره حفظ کند. کاردرمانگر در کاردرمانی اسکولیوز کمک می کند فرد نسبت به وضعیت بدن خود آگاهی پیدا کند و از حرکات و پوسچرهای تشدیدکننده اسکولیوز دوری کند. هدف این بخش هم تثبیت نتایج درمان و جلوگیری از بازگشت قوس است.
کاردرمانی حسی–حرکتی در کودکان مبتلا به اسکولیوز
در بسیاری از موارد، برای جلوگیری از بدتر شدن منحنی ناشی از اسکولیوز بر روی ستون فقرات، برخی از کودکان باید از بریس هایی مخصوص استفاده کنند. برخی دیگر از افراد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند تا از بدتر شدن اسکولیوز جلوگیری شود. البته در خیلی از موارد، با شرکت در جلسات کاردرمانی اسکولیوز به صورت منظم و مداوم، می توان بدون جراحی، این عارضه را تا حد زیادی بهبود بخشید.
از طرف دیگر، کاردرمانی حسی-حرکتی در کوکان مبتلا به اسکولیوز با تمرکز بر ادغام حسی، کنترل تنه و اصلاح الگوهای حرکتی به کاهش پیشرفت قوس و بهبود عملکرد کمک می کند. در این روش، کاردرمانگر با تحریک حواس عمقی و دهلیزی، مهارت های حرکتی اصلی و واکنش های وضعیتی کودک را تقویت می کند. بهبود ثبات مرکزی، مشکلات تعادل یا هماهنگی ضعیف در این روش بهبود چشمگیری دارند.
بهبود ثبات تنه
در اسکولیوز معمولاً ثبات تنه به دلیل عدم تقارن عضلات کاهش مییابد. کاردرمانی حسی–حرکتی با انجام تمریناتی به افزایش قدرت و هماهنگی عضلات اطراف ستون فقرات کمک می کند. این تمرینات عبارتند از:
- فعالیت های تعادلی
- تحریک حس عمقی (Proprioception)
- تمرینات کنترل لگن
- فعالسازی عضلات مرکزی
این تمرینات باعث می شوند کودک در فعالیت های روزمره بهتر بایستد، بهتر حرکت کند و فشار کمتری به ستون فقرات او وارد شود.
بهبود هماهنگی و الگوهای حرکتی
کودکان مبتلا به اسکولیوز ممکن است الگوهای حرکتی نامتقارن یا ناپایدار هم داشته باشند. در کاردرمانی حسی–حرکتی، تمریناتی مانند:
- عبور از مسیرهای حرکتی
- فعالیت های دوطرفه (Bilateral Movements)
- حرکات ریتمیک و تمرینات سیستم دهلیزی برای بهبود هماهنگی استفاده می شود.
این تمرینات در کاردرمانی اسکولیوز، کمک میکنند کودک، حرکات روان تر، متقارن تر و کنترل شده تری داشته باشد. اصلاح این الگوها نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت انحراف و بهبود کیفیت حرکت دارد.
کاردرمانی اسکولیوز در شرق تهران
کاردرمانگر، ابتدا تمام فعالیت های روزانه و علایق و شغل فرد مبتلا به اسکولیوز را مورد ارزیابی قرار می دهد و بسته به نتایج ارزیابی، مداخلات زیر را اجرا می کند:
وضعیت دهی مناسب: کاردرمانگر، وضعیت صحیح را برای انجام کار در تمام کارهای دستی یا حتی کارهای پشت میزی ( کارهای اداری و…) به بیمار یاد می دهد و این وضعیت ها را با وی تمرین می کند.
تمرینات کششی و مقاومتی: درمانگر سپس یکسری تمرینات کششی و مقاومتی را روی ستون فقرات فرد، به وی ارائه می دهد و حین این که فرد دارد آن تمرینات را انجام می دهد، بر درستی انجام حرکات نظارت می کند و اشکالات کار را به وی گوشزد می نماید.
تغییر شغل یا محل فعالیت، از مداخلات کاردرمانی اسکولیوز در شرق تهران: کاردرمانگر به فرد، توصیه می کند که شغل خود یا حتی ساعت کاری اش را تغییر دهد تا همیشه بتواند با وضعیت جدید، کنار بیاید.
ارزیابی دوره ای: سپس کاردرمانگر به صورت دوره ای، بیماران مبتلا به اسکولیوز را مورد ارزیابی قرار می دهد و در صورت بهبود علائم یا بدتر شدن ناهنجاری های آناتومیکی، تغییراتی در مداخلات اعمال می نماید.
تجویز وسیله کمکی: کاردرمانگر ممکن است یک سری از تجهیزات کمکی مانند اسپلینت، بریس، عصا یا حتی واکر را برای حمایت از فعالیت های بیمار، به وی توصیه کند. برای دریافت نوبت قبل از شروع درمان، قیمت جلسه، تعداد جلسات پیشنهادی و امکان استفاده از بیمه و مشاوره های تخصصی از طریق تماس با ما اقدام نمایید.
