کاردرمانی ضایعه نخاعی از رشته های کلیدی توانبخشی برای بهبود عملکرد و تسهیل در بازگرداندن این افراد به زندگی مستقلانه است. در صورت عدم آشنایی با این گروه از بیماران، کار با این افراد می تواند برای درمانگران دلهره آور باشد. زیرا تجهیزات و اصلاحات خانگی مورد نیاز آن ها پیچیده است. توانبخشی آسیب نخاعی برای هرشخصی منحصر به فرد است. در این مطلب همراه ما باشید تا در مورد ضایعه نخاعی، انواع آن و نحوه درمان با کاردرمانی بیشتر بدانیم.
ضایعه نخاعی چیست؟ Spinal Cord Injury
طناب نخاعی که درون ستون فقرات ما قرار دارد رابط بین پیام های مغز و سایر قسمت های بدن است. وقتی نخاع آسیب دیده باشد، این پیام ها قابل انتقال نیستند و منجر به کاهش توانایی کنترل آزادانه حرکات بدن می شوند. میزان تغییر در حرکت و احساس به محل آسیب بستگی دارد و این ناحیه پایینِ آسیب است که تحت تأثیر قرار می گیرد. آسیب به نخاع می تواند به علت تصادف، عفونت یا بیماری ایجاد شود، لذا کاردرمانی ضایعه نخاعی در این هنگام مورد نیاز خواهد بود.
- اگر آسیب در ناحیه گردن رخ دهد، احتمالاً هر چهار اندام و برخی از عضلات تنه تحت تأثیر قرار می گیرند. این نوع آسیب را تتراپلژی می گویند.
- اگر آسیب در کمر باشد، احتمالاً فقط پاها و برخی از عضلات تنه ناتوان می شوند که به این پاراپلژی می گویند.
همان طور که گفته شد، نخاع وظیفه برقراری ارتباط با سایر بخش های بدن با مغز را دارد. یعنی تمام دستورات حرکتی و پیام های حسی از طریق نخاع است که بین مغز و سایر قسمت های بدن رد و بدل می شود.اگر آسیبی به ستوان فقرات برسد، ممکن است سلول ها و رشته های عصبی نخاع هم آسیب ببینند. آسیب به نخاع ممکن است در روزهای پس از سانحه به دلیل آزاد شدن مواد سمی از سلول های در حال مرگ، گسترش بیشتری پیدا کند. در نتیجه با گذشت زمان، بافت اسکار جایگزین قسمت آسیب دیده می شود و روند انتقال پیام های عصبی مختل می شود. به این ترتیب است که بیمار علائمی مانند بی حسی یا فلج شدن اندام ها را تجربه می کند.
انواع آسیب های نخاعی
آسیب نخاعی می تواند باعث تغییرات دائمی در احساس، قدرت و سایر عملکردهای بدن ایجاد کند. بعلاوه افراد آسیب نخاعی معمولاً عوارض جانبی عاطفی، ذهنی و اجتماعی را هم تجربه می کنند. محققان و دانشمندان امیدوار هستند که با پیشرفت های تحقیقاتی در آینده امکان ترمیم آسیب های نخاعی فراهم شود. در این میان، توانبخشی و انواع درمان مانند کاردرمانی ضایعه نخاعی، امکان زندگی سازنده و مستقل را برای این بیماران فراهم کرده است.
از طرف دیگر، متخصصین انواع ضایعه نخاعی را به دو دسته تقسیم می کنند. درواقع کنترل بازوها یا پاها پس از آسیب نخاعی به این دو عامل بستگی دارد.
- آسیب نخاعی بر اساس محل آسیب
- آسیب نخاعی بر اساس شدت
لازم به ذکر است که پایین ترین قسمتی از نخاع که پس از آسیب، سالم باقی مانده است به عنوان سطح عصبی آسیب شناخته می شود.
-
آسیب نخاعی بر اساس میزان شدت
آسیب نخاعی بر اساس میزان شدت به دو نوع کامل یا ناقص دسته بندی می شود:
1.ضایعه نخاعی ناقص
ضایعه نخاعی ناقص، به این معناست که نخاع هنوز می تواند بعضی از پیام ها را به مغز یا از مغز ارسال کند. افرادی که دچار این آسیب می شوند هنوز کمی احساس، عملکرد و کنترل عضلانی در پایین محل آسیب خود را دارند. چنانچه برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد، پیش آگهی از جهت بهبود عصبی هم خوب خواهد بود. کاردرمانی ضایعه نخاعی در این بیماران با پیشرفت چشمگیری همراه است.
2.ضایعه نخاعی کامل
در ضایعه نخاعی کامل، هیچ ارتباط عصبی در پایین محل آسیب وجود ندارد. درواقع، کنترل، احساس و عملکرد عضلانی پایین قسمت آسیب دیده از بین رفته است. آسیب نخاعی کامل در اثر قطع عرضی نخاع، صدمات شدید عروقی، کشش های طولی یا فشارهای شدید به نخاع ایجاد می شود. در این ضایعات، ادراک حسی، کنترل حرکتی فرد هم مختل می شود و در این گونه موارد پیش آگهی برای برگشت عملکرد حسی حرکتی بسیار ضعیف است.
-
آسیب نخاعی بر اساس محل آسیب
طناب نخاعی از زیر بصل النخاع (پیاز مغز) در ناحیه پس سری آغاز می شود و انتهای آن هم در سطح مهره اول یا دوم کمری است. پس طول نخاع نسبت به ستون فقرات کوتاه تر است. انتهایی ترین قسمت طناب نخاعی را به دلیل شکل مخروطی آن، مخروط انتهایی می نامند. ریشه های اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب می شوند در مقایسه با سایر ریشه های اعصاب نخاعی، مسیر بیشتری را طی می کنند. همچنین این ریشه ها به صورت دم اسب از نخاع خارج می شوند که ناحیه ایجاد شده را منطقه دم اسبی می نامند.
همواره امکان آسیب نخاعی در هر سطحی از طناب نخاعی وجود دارد. احتمال آسیب در دو ناحیه C6- C7 و همچنین T12- L1 بیشتر از نواحی دیگر است. علت آن هم تحرک زیاد یک قسمت و تحرک کمتر (ثبات) در ناحیه دیگر است. تقسیم بندی ضایعات نخاعی بر اساس محل آسیب هم شامل موارد زیر می شود:
- ضایعه نخاعی گردنی
- ضایعه نخاعی کمر و سینه ای
- آسیب نخاعی منطقه دم اسبی
1.ضایعه نخاعی گردن
اگر ضایعه نخاعی در سطح گردن بوده باشد، با توجه به شدت آسیب می تواند ضعف اندام ها یا فلج چهار اندام را ایجاد کند.
2.ضایعه نخاعی کمر و سینه ای
آسیب در سطح سینه ای یا ناحیه کمری منجر به ضعف اندام های تحتانی یا فلج اندام های تحتانی می شود.
3.آسیب نخاعی منطقه دم اسبی
آسیب به این ناحیه می تواند به صورت فلج دو پا، بی اختیاری ادرار و مدفوع و همچنین بی حسی نسبت به درد و حرارت در ناحیه زینی بروز کند. این آسیب به عنوان ضایعه نورون حرکتی تحتانی شناخته می شود. کاردرمانی ضایعه نخاعی و همچنین درمان های توانبخشی با تجهیزات پیشرفته همواره از راه های موثر در بهبود این بیماران به کار می رود.
درمان آسیب نخاعی
متاسفانه تا امروز هیچ راه درمان و جبرانی برای آسیب دیدگی نخاع وجود ندارد. اما محققان بر روی درمان های جدید به صورت موثر کار می کنند. درمان های آینده بر روی بازسازی سلول های عصبی یا بهبود عملکرد اعصاب باقی مانده پس از آسیب نخاعی تمرکز دارند. همچنین پیشگیری از آسیب بیشتر و توانمندسازی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی می تواند آن ها را برای بازگشت به زندگی فعال و پربار آماده کند.
توجه داشته باشید که مراقبت های فوری پزشکی برای به حداقل رساندن اثرات ناشی از ضربه به سر یا گردن بسیار مهم است. یعنی درمان ضایعه نخاعی اغلب از همان محل حادثه شروع می شود. بی حرکت کردن گردن و ستون فقرات، مهم ترین کاری است که باید در محل حادثه انجام شود. همچنین حفظ توانایی تنفس، جلوگیری از شوک، بی حرکت کردن گردن و جلوگیری از عوارض احتمالی مانند مشکلات عروقی یا تنفسی، تشکیل لخته های سیاهرگی عمقی در پاها یا جمع شدن مدفوع یا ادرار از جمله کمک های اولیه و درمان های ابتدایی در این گونه آسیب ها به شمار می روند.
روش های درمانی ضایعه نخاعی
درمان آسیب نخاعی غالباً در بخش مراقبت های ویژه انجام می شود. تیمی از جراحان مغز و اعصاب، جراحان ارتوپد، متخصصین بیماری های نخاعی، روانشناسان، پرستاران، درمانگران و مددکاران اجتماعی به صورت تیمی، درمان ضایعه نخاعی را هدایت و پیش می برند. در ادامه به این روش های درمانی می پردازیم:
- داروها: معمولاً داروهایی مانند کورتون تزریقی یا پردنیزولون با توجه به عوارض جانبی مانند لخته شدن خون و ذات الریه و مضراتی که دارند با احتیاط استفاده می شوند.
- بی حرکتی: برای تثبیت یا تراز کردن ستون فقرات، پزشک از انواع بریس یا یقه بندهای مخصوص کمک می گیرد.
- عمل جراحی: برای برداشتن قطعات استخوان، اجسام خارجی، فتق دیسک یا مهره های شکسته که بر نخاع فشار می آورد از عمل جراحی استفاده می شود. همچنین جراحی برای تثبیت ستون فقرات یا جلوگیری از درد یا تغییر شکل در آینده جراحی توصیه می شود.
- درمان های توانبخشی: این دسته از درمان ها شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی ضایعه نخاعی، توانبخشی حرفه ای، توانبخشی رباتیک و تفریح درمانی می شوند. در مراکز توانبخشی مانند مرکز تخصصی توانبخشی همراه ریهاب در شرق تهران، با توجه به نیاز هر بیمار هر یک از این درمان ها به صورت اختصاصی برای آسیب دیده نخاعی به کار گرفته می شود.
توانبخشی و کاردرمانی ضایعه نخاعی
همان طور که قبلاً اشاره کردیم، توانبخشی از همان ابتدای آسیب آغاز می شود و در ضایعه نخاعی حرف اول را می زند. تیم توانبخشی شامل:
- فیزیوتراپ
- کاردرمانگر
- پرستار توانبخشی
- روانشناس توانبخشی
- مددکار اجتماعی
- متخصص تغذیه
- پزشک متخصص در طب فیزیکی می شود.
در مراحل اولیه توانبخشی، درمان بر حفظ و تقویت عملکرد ماهیچه ها، توسعه مجدد مهارت های حرکتی ظریف و همچنین یادگیری راه هایی برای سازگاری با محدودیت های ایجاد شده متمرکز است. البته ممکن است از داروها هم برای مدیریت برخی از اثرات ضایعه نخاعی استفاده شود. این داروها برای کنترل درد و اسپاسم عضلانی، کنترل مثانه، کنترل روده و عملکرد جنسی مفید هستند.
در کاردرمانی ضایعه نخاعی به رشد مجدد حرکات ظریف توجه بیشتری معطوف است. آن هایی که برای انجام فعالیت های روزمره زندگی مانند نشستن و برخاستن از تخت، غذا خوردن و بهداشت شخصی مشکل دارند، این حرکات برایشان بسیار مفید است. در کار درمانی، فرد یاد می گیرد که با دیس رفلکسی اتونومیک، درد نورولوژیک یا اسپاستیسیتی به عنوان بخشی از درمان کنار بیاید.
مداخلات کاردرمانی در ضایعه نخاعی
- تطابقات ساختمانی یا وسایل جدید تطابقی
کاردرمانی در ضایعه نخاعی در شناخت نیازمندی های خانه که شامل کارهای اساسی مثل تطابقات حمام و آشپزخانه از طریق بالابرنده های سطح و گسترش راهروها و رمپ است تخصص دارند. آن ها به بیماران آموزش می دهند تا چگونه در محیط خانه خود به راحتی زندگی کنند. سپس پیشنهاداتی در مورد تطابقات مورد نیاز هم ارائه می دهند. این ممکن است شامل تغییرات کوچکتر مثل میله هایی برای گرفتن در حمام و دستشویی و … باشد. برای کاردرمانگر اهمیت دارد که یک خانه، خانه باقی بماند و به یک محیط بالینی تبدیل نشود.
- کاردرمانی در ضایعه نخاعی و تجهیزات مورد نیاز
برخی از تجهیزات ویژه وجود دارند که برای کمک به مراجع پیشنهاد می شوند. این تجهیزات ممکن است صندلی و تخت مخصوص یا ویلچر باشند. ممکن است سیستم های کنترلی محیط باشند که به مراجع اجازه می دهد از تلویزیون و چراغ استفاده کند.
- توانبخشی
کاردرمانگر اهداف بیمار را در ابتدای درمان آن ها شناسایی کرده و برنامه ای را برای دستیابی به این اهداف تنظیم می کند. توانبخشی کاردرمانی ضایعه نخاعی می تواند روندی آهسته باشد.
- حل مسئله
کاردرمانگران بهترین حلال مسائل هستند. آن ها با مراجعان تا فایق آمدن بر مشکلاتی که آسیب نخاعی برای آن ها ایجاد کرده کار می کنند. کاردرمانی همواره بر اهداف تمرکز کرده و بر اساس نیاز های مراجع جلو رفته تا فرد پتانسیل لازمش را بدست بیاورد. همچنین کاردرمانی ضایعه نخاعی، آتل ها و برنامه های تمرینی را برای حفظ عملکرد، ظاهر، جلوگیری از انقباض و کوتاهی عضلات ارائه می دهد.
تمرینات کاردرمانی ضایعه نخاعی
تمریناتی که توسط کاردرمانگر یا فیزیوتراپیست برای هر بیمار توصیه می شود به سطح و مشکلات بیمار بستگی داشته و متفاوت است. یعنی درمانگران به وضعیت کلی بیمار توجه کرده و پس از ارزیابی بسته به سطح ضایعه، علائم بیمار و همچنین اولویت های خانواده و بیمار برنامه درمانی مناسب را طراحی و تدوین می کند. یکی از مهم ترین دلایل پیشرفت در بیماران ضایعه نخاعی، داشتن انگیزه کافی و پشتکار است که می تواند به پیشبرد اهداف درمانی کمک بسزایی بکند. تمرینات شامل موارد زیر می شوند:
-
تمرینات غیر فعال یا پسیو
افرادی که دچار آسیب نخاعی می شوند در ابتدا در حالت شلی یا فلاسید قرار گرفته و توانایی انجام حرکت در مفاصل را ندارند. تمرینات پسیو به صرف انرژی توسط بیمار نیاز ندارند و توسط تراپیست در مفاصل مختلف و در دامنه حرکتی تقریباً کاملی انجام می شوند. این حرکات برای حفظ طول بافت نرم، جلوگیری از کوتاهی عضلات، کمک به گردش خون بدن و جلوگیری از زخم های بستر و فشاری ضروری هستند. این تمرینات بین یک تا سه بار در روز توصیه می شوند تا سفتی به حداقل رسیده و تحریک عصبی صورت بگیرد.
-
تمرینات کاردرمانی ضایعه نخاعی اکتیو اسیستیو
این تمرینات فعال با حمایت صورت می گیرد و یکی از اساسی ترین تمرینات آسیب نخاعی است. تفاوت آن با حالت غیرفعال در این است که بیمار تا حدودی می تواند دامنه حرکت را به صورت فعال انجام دهد اما برای تکمیل تمرین نیاز به حمایت دارد. این تمرینات پس از دستیابی به مرحله تمرینات فعال آغاز می شوند و نشانه های خوبی در پیشرفت افراد هستند.
-
تمرینات فعال یا اکتیو
در این تمرینات، بیمار می تواند دامنه حرکتی را به صورت فعالانه و بر خلاف جاذبه طی کرده و نیازی به حمایت ندارد.
-
تمرینات مقاومتی (اکتیو رسیستیو)
زمانی که بیمار بتواند تمامی دامنه حرکتی را در طی ارزیابی به صورت فعالانه کامل کند یا با پیشرفت در روند درمان به این مرحله برسد، درمانگر از وزنه، تراباند، ویت کاف، فنر و ….. استفاده می کند. این کار برای ایجاد مقاومت بر خلاف حرکت بیمار مفید است. این تمرینات در کاردرمانی ضایعه نخاعی جنبه تقویت و قدرت دهی دارند. توجه داشته باشید که کلیه این تمرینات بسته به سطح مشکل فرد در مفاصل اندام فوقانی (شانه، آرنج، مچ و انگشتان) و در مفاصل اندام تحتانی (ران، زانو و مچ پا) برنامه ریزی می شوند. تمرینات تنه هم شامل خم شدن، صاف شدن و طرفین تنه هستند که با هدف تثبیت و تقویت تنه صورت می گیرند.
دقت داشته باشید که ممکن است فردی به دستور پزشک خود، محدودیت های حرکتی داشته باشد و کاردرمانگر به این موضوع کاملاً واقف بوده و تمرینات را بر همان اساس تدوین می کند. تعداد ست ها و تکرارها هم بر اساس شرایط فرد و توسط تراپیست تعیین می شوند.
مرکز کاردرمانی ضایعه نخاعی در تهران
آسیب به نخاع و اعصابی که از نخاع منشعب می شوند، در اکثر مواقع به عوارض جبران ناپذیری مانند فلج شدن اندام ها می انجامند. آسیب های نخاعی هم اغلب در اثر وارد شدن ضربه و تروما از قبیل تصادفات رانندگی ایجاد می شوند. با این که هنوز درمان قطعی برای ضایعات نخاعی وجود ندارد اما درمان های زودهنگام و انجام اقدامات اورژانسی می توانند از گسترش ضایعه جلوگیری کنند. همچنین همان طور که قبلاً هم اشاره کردیم، بازتوانی و کاردرمانی ضایعه نخاعی می تواند کیفیت زندگی این دسته از افراد را به شکل محسوسی افزایش دهد.
گرچه دانشمندان در حال تحقیق برای یافتن درمان های قطعی برای ضایعات نخاعی هستند اما تا آن زمان بهره گیری از خدمات مراکز توانبخشی مانند مرکز توانبخشی و کاردرمانی همراه ریهاب در شرق تهران می تواند موانع این مسیر را برای این دسته از بیماران کاهش دهد. رسیدن به حداکثر استقلال و افزایش توان فردی از اهداف مهم و اصلی این مجموعه است. تیم های متخصص کاردرمانی شرق تهران در ضایعه نخاعی، پس از ترخیص از بیمارستان، کار خود را آغاز کرده و تا رسیدن به بهترین نتجه همراه شما خواهند بود. برای دریافت اطلاعات تکمیلی و مشاوره های تخصصی از طریق وب سایت یا تماس تلفنی می توانید اقدام نمایید.
سخن آخر
در این مطلب به ضایعه نخاعی، سطوح، انواع مختلف آن و همچنین راه های درمانی این عارضه اشاره کردیم. برای این آسیب دیدگی با توجه به محل بروز و شدت آن درمان های متفاوتی که توسط پزشک توصیه شده است، در نظر گرفته می شود. در صورت بروز آسیب، برای دریافت خدمات تخصصی گفتار درمانی و کاردرمانی ضایعه نخاعی و برای سهولت در نگهداری و در نهایت افزایش استقلال و بازیابی توان حرکتی بیمار به مرکز توانبخشی همراه در شرق تهران مراجعه کنید.
بدون دیدگاه