کاردرمانی در اختلال یکپارچگی حسی ؛ تاثیر مداخلات کاردرمانی

اختلال یکپارچگی حسی (Sensory Integration) زمانی رخ می دهد که  سیگنال های حسی به طور موثری پاسخ ایجاد نمی کنند. در کاردرمانی، با هدف قرار دادن کودکان در معرض تحریک حسی به روشی ساختاریافته و برنامه ریزی شده عمل می کند. تئوری پشت این روش آن است که با گذشت زمان، مغز سازگار شده و به کودک اجازه می دهد تا احساسات را به طور موثرتری پردازش کرده و نسبت به آن ها واکنش نشان دهد.

متخصصین کاردرمانی به تدریج فعالیت ها را با چالش و پیچیدگی بیشتری برای کودک فراهم می کنند. به این ترتیب از طریق تکرار، سیستم عصبی کودک مبتلا سازمان یافته تر به احساسات و حرکات پاسخ می دهد. کاردرمانی در یکپارچگی حسی با یک ارزیابی کامل تعیین می کند که آیا کودک شما به اختلال در SI دچار شده یا خیر. در ادامه در مورد مداخلات کاردرمانی در مورد درمان اختلال یکپارچگی حسی با جزییات بیشتری خواهیم پرداخت.

پردازش حسی یا یکپارچگی حسی چیست؟

یکپارچگی حسی اصطلاحی است که برای توصیف فرآیندهایی در مغز استفاده می شود. این فرآیندها به ما امکان می دهند اطلاعاتی را که از 5 حس خود دریافت می کنیم، سازماندهی کرده و به طور مناسب پاسخ دهیم. سیستم اعصاب مرکزی به طور معمول شبکه ای را ایجاد می کند که به ما اجازه شناسایی، تفسیر، دریافت، توجه کردن، جستجو کردن، نادیده گرفتن یا اجتناب از حس های معینی را می دهد. درواقع سیستم اعصاب مرکزی به ما اجازه می دهد به جستجوی چیزهای لذت بخش رفته و از چیزهای دردناک اجتناب کنبم.

همه ما با حواس پنجگانه بینایی، بویایی، شنوایی، لامسه و چشایی آشنا هستیم. اما علاوه بر حواس پنجگانه، دو حس بسیار مهم دیگر هم وجود دارند که در درک محیط به ما کمک می کنند. این حواس را در ادامه توضیح داده ایم:

• حس عمقی: در مفاصل و ماهیچه ها گیرنده هایی وجود دارند که مغز را از موقعیت اعضای بدن آگاه می کنند. این گیرنده ها با انجام حرکات فعال تحریک می شوند. حس عمقی به ما کمک می کند درک درستی از مفاصل و عضلات داشته باشیم.
• حس تعادل: گیرنده های حس تعادل در گوش داخلی قرار دارند و اطلاعات مربوط به حرکات بدن را ثبت می کنند و به مغز منتقل می کنند.

یکپارچگی حسی موفقیت آمیز شامل مراحل زیر است:

• دریافت موفق اطلاعات حسی
• پردازش درست اطلاعات حسی
• ترکیب اطلاعات حواس مختلف برای ایجاد تصویری کامل
• اتخاذ تصمیم بر اساس اطلاعات وارد شده از منابع
• اجرای پاسخ به وسیله فرستادن تکانه های الکتریک به عضلات و اندام ها

اگر همه این مراحل به دقت، درست و روان انجام شود، شما حتی متوجه نخواهید شد که چه اتفاقی افتاده است. اما اگر هر کدام از این مراحل به درستی انجام نگیرد، اختلال یکپارچگی حسی به وجود می آید.

علت اختلال یکپارچگی حسی چیست؟

اختلال یکپارچگی حسی یا پردازش حسی هنگامی رخ می دهد که فرد هم در دریافت هم در تفسیر اطلاعات حسی مشکل داشته باشد و نسبت به آن اطلاعات واکنش نشان دهد. این اختلال، بیماری عصبی پیچیده ای است که در کودکان دیده می شود. این بیماری بر نحوه تجربه و پردازش احساسات تاثیر می گذارد. هنگامی که سگینال های حسی در پاسخ های مناسب نتوانند سازماندهی شوند، روال روزانه و فعالیت های کودک هم مختل خواهند شد.

اختلال پردازش حسی یا SPD که اختلال یکپارچگی حسی هم به آن گفته می شود، عارضه ای عصبی است. این اختلال زمانی شکل می گیرد که در مسیر پیام های حسی از حواس مختلف مانند بینایی، شنوایی و بویایی و ……. و تبدیل آن ها به پاسخ های مناسب در مغز، عملکردی به صورت غیرطبیعی وجود داشته باشد.

توجه کنید که زمانی که کودک در خانه یا رستوران نشسته و غذا می خورد یا این که در مدرسه به صحبت های معلم گوش می کند یا هنگامی که دارد با مداد رنگی نقاشی می کشد و همه فعالیت های موفقیت آمیز روزانه از این دست، همگی به فرآیند پردازش یا یکپارچگی حسی نیازمند و وابسته هستند.

اختلال SPD بر مردان و زنان در تمام سنین تاثیر می گذارد. این بیماری در کودکی تشخیص داده می شود. حتی برخی از کارشناسان معتقد هستند که  حدود 10 درصد از کودکان با نوعی از اختلال پردازش حسی چالش داشته و آن را تجربه می کنند. همچنین افراد مبتلا به اختلال کم توجهی و بیش فعالی (ADHD)، سندروم ایکس و اختلالات طیف اوتیسم بیشتر در معرض ابتلا به SPD هستند.

علائم داشتن اختلال یکپارچگی حسی در کودکان

مشکلاتی که مربوط به اختلال پردازش حسی می شوند، بر توانایی کودک در انجام فعالیت های شخصی و اجتماعی روزمره زندگی مثل نوشتن، ورزش کردن، بستن بند کفش، بازی کردن، دویدن، دوست یابی و بسیاری موارد دیگر تاثیر چشمگیری می گذارد. در ادامه می توانیم به برخی از علائم این اختلال اشاره کنیم:

• مشکل در آماده شدن به موقع برای مدرسه
• حساسیت بیش از اندازه نسبت به سر و صدا و لمس
• مشکل در خوابیدن ،غذا خوردن و لباس پوشیدن
• مشکل در دوست یابی
• تاخیر در مهارت های حرکتی مانند راه رفتن یا دویدن
• حساسیت بیش از اندازه به نور
• ناتوانی در کنترل حرکات
• حواس پرتی در هنگام یادگیری

حتی ممکن است کودک از وسایل پارک استقبال نکند یا از تاب می ترسد. حتی این کودکان ممکن است مرتب به دور و یوار بخورند و موقع شنیدن برخی صداها گوش هایشان را بگیرند. این کودکان ممکن است آسیب ببینند اما درد را حس نکنند. همچنین عدم یا حساسیت بیش از حد به محرک های بینایی هم می تواند از علائم این اختلال یکپارچگی حسی باشد.

پیامدهای اختلال یکپارچی حسی

پیامدهای اختلال یکپارچگی حسی می تواند خود را با این علائم بروز دهد:

• حواس پرتی های مدام
• تکانشی بودن و فقدان خودکنترلی
• سطح فعالیت بالا یا پایین
• دست و پاچلفتی و بی دقت بودن
• تاخیر در گفتار، زبان و مهارت های حرکتی
• سازگاری ضعیف با محیط
• مشکلات اجتماعی و هیجانی
• شناخت بدنی پایین از خود
• ناتوانی در آرام سازی خود

لازم به ذکر است ،بعضی از این مشکلات می تواند ناشی از فقر آموزشی، عزت نفس پایین و حتی ضعف در ارتباط با دیگران و خودباوری هم بشاد. پس تشخیص و ارزیابی های اولیه بسیار مهم هستند. ارزیابی پردازش حسی به صورت تخصصی توسط کاردرمانگر در مراکز توانبخشی از جمله مرکز کاردرمانی شرق تهران انجام می شود.

انواع اختلال یکپارچگی حسی

کودکانی که به اختلال پردازش حسی مبتلا هستند، علائم و حساسیت های خود را به دو شکل بیش از حد حسی یا بیش حسی (hypersensitivity) و یا حساسیت پایین یا کم حسی (hyposensitivity) نشان می دهند. در ادامه این دو حالت را بررسی می کنیم:

1- حساسیت بیش از حد در اختلال یکپارچگی حسی

حساسیت بیش از حد موجب می شود برخوردهایی جزئی با محرک محیطی برای بیمار آزاردهنده باشند. فرد مبتلا به بیش حسی، بوهایی را استشمام می کند که دیگران نمی توانند تشخیص دهند، حتی حواس او با صدای یخچال پرت می شود و نسبت به لمس آرام هم واکنش نشان می دهد.

2- حساسیت پایین در اختلال یکپارچگی حسی

حساسیت پایین هم زمانی اتفاق می افتد که کودک دنیای اطراف خود را به خوبی درک نمی کند و نیاز به جستجوی اطلاعات حسی بیشتری هم دارد. نشانه های این رفتار هم شامل نیاز به لمس بیش از حد اشیاء، صدای آهنگ یا چشیدن تمام اشیاء برای شناخت بهتر است.

پس همان طور که در بالا اشاره کردیم، مراحل پردازش حسی بایستی بدون هیچ اختلالی انجام شوند، اما اگر اختلال پردازش حسی به دو صورت غیر ضروری و بیش از حد و یا ناکافی و کمتر از حد معمول در مغز پردازش شوند، فرد با چالش ها و مشکلاتی مواجه خواهد شد.

اختلال SPD به طور کلی به دسه دسته اصلی تقسیم می شود که شامل موارد زیر هستند:

• اختلال تعدیل حسی
• اختلال تمایز حسی
• اختلال حرکتی مبتنی بر حس

اختلال تعدیل حسی | اختلال پردازش حسی

یکی از شایع ترین شکل SPD، اختلال تعدیل حسی است که نشان دهنده مشکل در تنظیم پاسخ به تحریک است. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند کمتر یا بیش از حد پاسخ می دهند. زیرا سیستم عصبی نمی داند چه زمانی به محرک ها باید توجه کند یا آن ها را نادیده بگیرد. این شکل از اختلال منجر به جستجوی حسی غیر طبیعی یا پنهان شدن از تحریک خواهد شد.

اختلال تمایز حسی | اختلال پردازش حسی

افادی که به اختلال تمایز حسی مبتلا هستند در مورد منابع احساسات خود دچار احساس سردرگمی می شوند. این اختلال می تواند افراد را در دانستن این که  در کجا هستند یا در تشخیص گرسنگی دچار مشکلاتی بکند. همچنین دست و پا چلفتی بودن، مشکل در تمایز بین حروف و حتی منابع صداها از دیگر مشکلات اختلال تمایز حسی است.

اختلال حرکتی مبتنی بر حس | اختلال یکپارچگی حسی

اختلال حرکتی که مبتنی بر حس است به مشکلاتی در کارهایی می انجامد که نیاز به کنترل حرکتی مانند صاف نشستن، نگه داشتن ظروف و حفظ تعادل دارند. افرادی که مبتلا به اختلال پردازش حسی هستند ممکن است با یک یا همه کارها و دسته ها با شدت های مختلف، مشکل داشته باشند.

راهکار درمان یکپارچگی حسی در کودکان

پردازش حسی سالم می تواند زمینه را برای انجام فعالیت ها و مهارت های یکپارچه ای که برای موفقیت لازم است را بوجود بیاورد. وقتی که این سیستم به درستی عمل می کند، اطلاعات حسی به صورت کامل دریافت می شوند، غربال شده، مورد توجه قرار می گیرند، پردازش شده و سپس پاسخ داده می شوند. اگر در هر یک از این مراحل مشکلی وجود داشته باشد، توانایی یادگیری تحت تاثیر قرار می گیرد.

درمان اختلال پردازش حسی، به این صورت است که تحریکات مختلف مورد نیاز کودک مانند حس عمقی، حس لامسه و وستیبولار و تحریکات بینایی، شنوایی، چشایی و بوایی افزایش یابند. ارزیابی های اولیه به صورت دقیق بایستی توسط کاردرمانگر با تجربه انجام شود. البته توجه داشته باشید که هیچ نوع برنامه استانداردی برای همه کودکان وجود ندارد.

• درمان پردازش حسی

در کاردرمانی به عنوان نمونه برای کمک به کودکانی که به اوتیسم مبتلا هستند و مقابله با مشکلاتی که در پردازش ورودی حسی دارند، ارزیابی ها به صورت دقیق انجام می شود. برنامه های درمانی برای این کودکان بازی محور است و از سرسره، تاب و ترامپولین استفاده می شود. همچنین روش های درمانی مختلف که به کاهش اضطراب کودک کمک می کنند مانند جلیقه های وزنه بردار و مسواک زدن در برنامه درمانی گنجانده می شوند.

در درمان اختلال یکپارچکی حسی، درمان تلفیقی حسی هم برای تحمل محیط های غنی از حس توصیه می شود. این کار می تواند انتقال های حسی را کمتر آزاردهنده و رفتارهای مثبت را تقویت کند. کودکان با این مشکل از نظر قدرت و ضعف در علائم با هم متفاوت هستند. پس درمان ها کاملاً فردی و اختصاصی خواهد بود.

همچنین در درمان پردازش حسی، نقش کاردرمانگر مانند پل ارتباطی بین عملکرد بیرونی و اطلاعات سیستم عصبی است. درنتیجه هر اقدامی که انجام می شود بر اساس سن کودک، توانایی های شناختی و سیستم های حمایتی مانند والدین و مدرسه قبلاً بررسی، ارزیابی شده و سپس عملی می شوند.

تاثیر کاردرمانی بر درمان اختلال حسی

در کاردرمانی برای اختلال پردازش حسی از درمان های تلفیقی مانند توانبخشی های تعادلی، قرار گرفتن در معرض حس های مختلف و حرکت درمانی استفاده می کنند. علاوه بر این ها فعالیت های بدنی هم با دقت برای کودک طراحی و تنظیم می شوند. همه فعالیت های توصیه شده در یک برنامه حسی، متناسب با نیازهای کودک است. این برنامه ها را می توان در جلسات درمانی در مرکز شرق تهران و در منزل با نظارت متخصص کاردرمانی انجام دارد. برخی از این استراتژی ها عبارتند از:

• حساسیت لمسی: به عنوان مثال برای مشکل خواب شبانه، اضافه کردن چند پتو توصیه می شود. وزن اضافی باعث فشار بیشتری برای آرام سازی بدن کودک می شود. پتوهای وزنه دار، مالش پوست با لوسیون یا حوله و شن بازی از دیگر تمرینات هستند.
• حساسیت به صدا: در کاردرمانی اختلال یکپارچگی حسی استفاده از محافظ گوش یا هدفون برای از بین بردن سر و صدا یا گوش پاک کن توصیه می شود. این ابزار محافظت در برابر سر و صداهای معمول را فراهم می کنند. دقت کنید که این ابزارها فقط برای صداهای آزاردهنده هستند و مسدود کردن تمام صداها برای کودک، مشکلات ایمنی ایجاد می کند.
• حساسیت چشایی و بویایی: در جلسات کاردرمانی برای این حس از بازی بوییدن با چشم بسته، بوکردن گل ها و استفاده از عطر های مورد علاقه کودک و … بهره برده می شود.
• حساسیت بینایی: شامل پوشیدن لباس های رنگی، بازی وصل کردن نقاط به هم، نگاه کردن با دوربین و …

این مداخلات در کلینیک کاردرمانی شرق تهران انجام خواهند گرفت. مداخلات کاردرمانی می تواند برای تعدیل حسی این افراد بسیار موثر باشد.

مرکز کاردرمانی اختلال حسی در شرق تهران

اشاره کردیم که اختلالات حسی موجب می شوند که سیگنال های حسی در فرد به صورت درست و مناسب پاسخی اسجاد نکنند. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، قادر به تفسیر و درک اطلاعات ورودی از طریق بینایی، بویایی، چشایی، شنوایی و لامسه نیستند. پس این اطلاعات را ضعیف تر یا شدیدتر پردازش می کنند و این مسئله بر واکنش آن ها تاثیر می گذارد.

این بیماران برای این که فعالیت های روزانه خود را انجام دهند به حمایت و کمک دیگران نیاز دارند. یکی از روش های درمانی این اختلال، کاردرمانی است. کلینیک درمانی همراه در شرق تهران برای جلسات کاردرمانی و خدمت رسانی به این بیماران فعالیت می کند. به این ترتیب که کاردرمانگر ابتدا کودک را معاینه می کند و سپس تمرینات متناسب با بیماری را تدوین و عرضه می کند.

تمریناتی که پیشنهاد می شوند به مرور زمان باعث بهبود و استقلال کودک می شوند. بنابراین، اگر کودکی دارید که به اختلال حسی مبتلا است به مرکز ما مراجعه کرده و از خدمات این مرکز بهره مند شوید.

نکته آخر

در این مطلب شما را با اختلال یکپارچگی حسی (SPD) آشنا کردیم. مشکلاتی که در نتیجه عدم پردازش صحیح اطلاعات در سیستم عصبی ایجاد می شود، سبب بروز رفتارهای غیر طبیعی می شود. در پایان هم توصیه می شود که اگر نشانه و یا علائمی از این اختلال را در فرزند خود مشاهده کردید به بهترین مرکز کاردرمانی مراجعه کنید و از متخصصان این حوزه کمک بگیرید. لازم است توجه داشته باشید که عدم درمان می تواند منجر به بروز افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی یا مشکل در کسب موفقیت در مدرسه یا کار منتهی شود.