کاردرمانی کودکان هیدروسفالی به عنوان مهم ترین مداخلات توانبخشی برای این کودکان که با افزایش غیرطبیعی مایع مغزی-نخاعی و فشار بر ساختارهای عصبی مواجه هستند، امری ضروری است. این وضعیت می تواند بر مهارت های شناختی، حرکتی، حسی و حتی استقلال فردی روزمره کودک اثر بگذارد.
پس، تشخیص زودهنگام و شروع درمان های تخصصی اهمیت حیاتی دارد. کاردرمانی که با تکیه بر تمرین هدفمند، بازی درمانی تخصصی، تحریک حسی-حرکتی و آمزوش مهارت های عملکردی توام است؛ سعی می کند رشد کودک را به مسیر طبیعی خود نزدیک تر کرده و کیفیت زندگی او و حتی خانواده را هم بهبود بخشد.
در کلینیک شرق تهران با ارائه خدمات استاندارد، تخصصی و البته برپایه شواهد علمی به حانواده ها کمک می کند مناسب ترین مسیر درمانی را برای کودکان مبتلا به هیدروسفالی انتخاب کنند. در این مسیر همراه ما باشید.
هیدروسفالی چیست؟
هیدروسفالی یک اختلال عصبی است که در آن جریان یا جذب مایع مغزی – نخاعی (CSF) دچار اختلال شده و در نتیجه این مایع در بطن های مغز تجمع پیدا می کند. در اثر این تجمع، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و در صورت عدم درمان به موقع، آسیب تدریجی به بافت مغز ایجاد می شود. از دلایل مهم ایجاد هیدروسفالی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی های داخل جمجمه
- عوارش زایمان یا تروما
- انسداد مسیر جریان مایع
- ناهنجاری های مادرزادی
- عفونت های مغزی مانند مننژیت
درمان های پزشکی هیدروسفالی معمولاً شنت بطنی – صفاقی (VP shunt) یا ETV است. اما برای رشد طبیعی کودک، توانبخشی و کاردرمانی کودکان هیدروسفالی بسیار مهم است و جزئی جدانشدنی از مسیر درمان محسوب می شود.
علائم هیدروسفالی در نوزادان و کودکان
از علائم هیدروسفالی در نوزادان، موارد زیر قابل ذکر هستند:
۱. علائم در نوزادان (۰ تا ۱۲ ماه)
- افزایش سریع و غیرطبیعی دور سر
- بی قراری، گریه های نامعمول و تحریک پذیری
- تأخیر در توانایی هایی مانند کنترل سر، غلتیدن یا نشستن
- استفراغ های مکرر بدون دلیل گوارشی
- ضعف در مکیدن و تغذیه
- برآمدگی یا سفتی
- فونتانل (ملاژ)
- نگاه رو به پایین یا نشانه غروب آفتاب
- کاهش سطح هوشیاری یا خواب آلودگی غیرمعمول
۲. علائم در کودکان بزرگ تر
- تغییر در مهارت های حرکتی: تلوتلو خوردن، افتادن زیاد
- تهوع و استفراغ دوره ای
- سردردهای مکرر، به ویژه صبح ها
- اختلال بینایی مثل دوبینی یا تاری
- کاهش تمرکز، مشکلات حافظه و افت تحصیلی
- برگشت بی اختیاری ادرار در کودکانی که قبلاً کنترل داشتند.
- ضعف حرکتی، خستگی زودرس یا کندی فعالیت ها
هیدروسفالی چگونه روی رشد حرکتی تأثیر می‌گذارد؟
در کاردرمانی کودکان هیدروسفالی این نکته همواره مدنظر قرار می گیرد که هیدروسفالی با ایجاد فشار غیرطبیعی بر بافت های مغز و تغییر در عملکرد مسیرهای عصبی، قادر است روند رشد حرکتی کودک را کند یا حتی مختل کند. شدت این تاثیر به زمان شروع بیماری، میزان فشار و سرعت درمان بستگی دارد.
برخی از مشکلات عبارتند از:
- اختلال در کنترل عضلات و تون عضلانی
- تاخیر در دستیابی به مهارت های حرکتی درشت
- کاهش تعادل و هماهنگی حرکت
- اختلال در مهارت حرکتی ظریف
چرا کاردرمانی برای کودکان هیدروسفالی ضروری است؟
کاردرمانی کودکان هیدروسفالی یک مداخله تکمیل کننده پس از درمان پزشکی نیست، بلکه به واقع یکی از ارکان اصلی روند رشد و توان بخشی به شمار می آید. دلیل اهمیت بالای کاردرمانی برای کودکان هیدروسفالی حتی پس از جراحی شنت یا ETV می تواتند اثرات ماندگاری بر سیستم عصبی و رشد کودک بگذارد.
بنابراین، پیشگیری از تاخیرهای رشدی، اصلاح الگوهای حرکتی و تقویت مهارت های عملکردی از اهداف مهم کاردرمانی برای این کودکان است.
اهداف کاردرمانی در کودکان مبتلا به هیدروسفالی
کاهش و جبران تأخیرهای رشدی
کودکان مبتلا به هیدروسفالی به دلیل فشار وارد شده بر بخش های حرکتی مغز، احتمال دارد در مهارت هایی مانند خزیدن، نشستن، ایستادن و راه رفتن دیرتر از حد معمول عمل کنند. درنتیجه، کاردرمانی با ارائه تمرین های مرحله به مرحله و تحریک مناسب سیستم عصبی، روند رشد را به مسیر طبیعی نزدیک تر می کند و از عمیق شدن تاخیرها جلوگیری می کند.
۲. اصلاح الگوهای حرکتی نادرست
بسیاری از کودکان هیدروسفال برای جبران ضعف عضلات یا بی ثباتی بدن به زور ناخودآگاه الگوهای غلطی مانند نشستن W، قوز کردن یا راه رفتن روی پنجه ها را انتخاب می کنند. کاردرمانی کودکان هیدروسفالی این الگوهای اشتباه را شناسایی و اصلاح می کند تا حرکات کودک سالم ، متقارن و مطابق اول رشد امجام شود و از مشکلات اسکلتی – عضلانی آینده هم پیشگیری گردد.
۳.تقویت مهارت‌های عملکردی روزمره
در کاردرمانی تخصصی کودکان و به ویژه کاردرمانی کودکان هیدروسفالی علاوه بر حرکات بدنی، روی توانایی های انجام فعالیت های واقعی زندگی مثل گرفتن اشیاء، لباس پوشیدن، بازی کردن، غذا خوردن و فعالیت های مدرسه کار می کنند. هدف این است که کودک بتواند در محیط خانه و جامعه هرچه بیشتر مستقل تر عمل کند و کیفیت زندگی اش افزایش یابد.
مهم‌ترین مشکلات حرکتی در هیدروسفالی
همان طور که در بخش های قبلی اشاره کردیم، هیدروسفالی با ایجاد فشار بر روی بخش های حرکتی مغز موجب اختلال در انتقال پیام های عصبی، کاهش کنترل عضلات و همچنین ضعف هماهنگی حرکتی می شود. نتیجه این فرآیند، تاخیر در شد حرکتی،ضعف عضلانی، مشکلات تعادلی و افت مهارت های ظریف است. این مشکلات فدون درمان توانبخشی می توانند کیفیت و استقلال زندگی فرد را مختل کنند.
ضعف عضلات
تون عضلانی در بسیاری از کودکان مبتلا به هیردوسفالی پایین تر از حد طبیعی است. این موضوع باعث می شود عضلات در حفظ وضعیت بدن، کنترل تنه و انجام حرکات پایدار عملکرد مناسبی نداشته باشند. ضعف عضلات می توانند معمولاً کارهایی مانند نشستن، بلند کردن سر یا حفظ تعادل را برای کودک دشوار کنند.
تاخیر در نشستن و راه رفتن
چون کودکان هیدروسفالی، ضعف عضلات دارند، کمبود ثبات مرکزی (core stability) و تاخیر در هماهنگی عضلات موجب می شود که این کودکان معمولاً دیرتر از سن طبیعی به مهارت هایی مانند نشستن بدون کمک، ایستادن و راه رفتن دست پیدا کنند. همچنین سرعت یادگیری این توانایی ها در این کودکان پایین تر است و به تمرینات مداوم و هدفمند کاردرمانی نیازمند هستند.
مشکل در تعادل و هماهنگی
در برخی از کودکان، مسیرهای عصبی مربوط به تعادل و مخچه تحت تاثیر قرار می گیرد. درنتیجه، این کودکان عدم ثبات هنگام ایستادن، تلوتلو خوردن، افتادن های مکرر و دشواری در فعالیت هایی مانند بالا رفتن از پله یا حرکت های سریع را تجربه می کنند. هماهنگی دست و پا هم ممکن است در پاره ای از اوقات، مختل شود.
مشکلات حرکات ظریف دست
فشاری که بر نواحی حرکتی مغز وارد می شود، ممکن است کنترل دقیق حرکات انگشتان را دشوار کند. این مشکل باعث ضعف در گرفتن اشیاء، کاهش دقت دست ورزی، مشکل در بازی های نیازمند هماهنگی چشم و دست و بعدها دشواری در نوشتن و کارهای آموزشی می شود. کاردرمانی کودکان هیدروسفالی برای حل مشکلات حرکات ظریف بسیار موثر عمل می کند.
کاردرمانی برای تقویت عضلات
ضعف عضلات وئ کاهش کنترل تنه در کودکان هیدروسفالی بسیار شایع است. کاردرمانگر با استفاده از تمرین های قدرتی مبتنی بر بازی، تحریک حرکتی مناسب و فعالیت های فانکشال مانند نشستن فعال، تحمل وزن روی دست ها و فعالیت های تقویتی پاها کمک می کند. این کار، عضلات اصلی را تقویت می کند و به پایداری بیشتر بدن و شروع آسان تر حرکات کمک می کند.
در ادامه به شرح تمرینات تعادلی، تمرینات هماهنگی و تمرینات مهارت های ظریف می پردازیم.
تمرینات تعادلی
به دلیل اختلالات تعادلی در هیدروسفالی، کاردرمانی برای کودکان هیدروسفالی از تمرین هایی مانند ایستادن روی سطوح مختلف، راه رفتن با حمایت، استفاده از توپ درمانی و بازی های حرکتی هدفمند استفاده می کند. این فعالیت ها منجر به فعال شدن سیستم تعادل شده و به کودک کمک می کند در حالت های مختلف بدن خود را پایدار نگه دارد و خطر افتادن را کاهش می دهد.
تمرینات هماهنگی
معمولاً کودکان هیدروسفالی در هماهنگی دست و پا یا حرکات دوطرفه دچار چالش هستند. کاردرمانگر با تمرین هایی مثل گرفتن و پرتاپ توپ، فعالیت های کراس اور یا ضربدری، بازی های حرکتی ریتم دار و کار با ابزارهای آموزشی، ارتباط بین مغز و عضلات را تقویت کرده و کیفیت حرکات کودک را بهبود می دهد.
تمرینات مهارت‌های ظریف
برای بهبود حرکات دقیق انگشتان، قدرت دست و هماهنگی دست و چشم، تمریناتی مثل دسته کردن مهره ها، پازل، بریدن با قیچی، نقاشی، باز و بسته کردن دکمه ها و بازی های دست ورزی استفاده می شود. این فعالیت ها مهارت های عملکردی روزمره و آمادگی تحصیل کودک را تقویت می کنند.
کاردرمانی حسی–حرکتی برای کودکان هیدروسفالی
کاردرمانی حسی-حرکتی به طور هم زمان بر روی ورودی های حسی بدن (لمس، حرکت، تعادل، فشار عمقی، بینایی و…) و پاسخ های حرکتی کودک کار می کند. در کاردرمانی کودکان هیدروسفالی از این روش استفاده می کنند چرا که این کودکان معمولاً با اختلالات پردازش حسی، ضعف تعادل و تاخیر حرکتی مواجه هستند.
پس، این روش کمک می کند مغز اطلاعات حسی را بهتر دریافت، تفسیر و به حرکت صحیح تبدیل کند. نتیجه آن هم بهبود تعادل، کاهش ترس از حرکت؛ افزایش دقت حرکتی و عملکرد روزمره است.
بهبود پردازش حسی
کودکان هیدروسفال ممکن است در تشخیص ورودی های حسی دچار مشکل باشند، مثلاً به لمس حساس باشند یا نسبت به حرکت واکنش کمتری نشان دهند. کاردرمانگر با فعالیت هایی مانند بازی های لمسی، کار با سطوح مختلف، فشار عمقی و بازی های حرکتی هدفمند، سیستم حسی را تنظیم می کند. این کار باعث بهبود توجه، آرامش، دقت و کیفیت حرکت می شود.
تقویت سیستم دهلیزی و تعادلی
لازم است بدانید، سیستم دهلیزی (Vesitbular system) مسئول تعادل و آگاهی از وضعیت بدن است و در هیدروسفالی معمولاً دچار ضعف می شود. تمرین هایی مثل تکان های کنترل شده روی تاب درمانی، حرکت روی توپ جیمبال، چرخش های ملایم، حفظ تعادل روی سطوح مختلف و حرکات وزن گذاری به تقویت این سیستم خیلی کمک می‌کند.
هدف از این تمرینات هم کاهش ترس از حرکت و بهبود راه رفتن و هماهنگی و در عین حال هم افزایش ثبات بدنی است.
توانبخشی پس از جراحی شنت
پی از این که شنت کارگذاری شد، بسیاری از علائم فشار مغزی در بیمار کاهش می یباد. اما ممکن است کودک هنوز با تاخیرهای رشدی، ضعف عضلات، مشکلات تعادل و پردازش حسی روبرو باشد. پس کاردرمانی کودکان هیروسفالی با تمرین های سبک و کنترل شده آغاز می شود.
گفتنی است، با آغاز تمرین ها، الگوهای حرکتی سالم در کودک بازمی گردد. به عبارت دیگر، تمرکز روی تقویت نرم، تنظیم حسی، بهبود کنترل بدن و پیشگیری از الگوهای اشتباه صورت می گیرد.
چه زمانی کاردرمانی بعد از جراحی آغاز می‌شود؟
معمولاً کاردرمانی برای کودکان هیدروسفالی پس از تایید پزشک جراح و پایدار شدن وضعیت پزشکی کودک آغاز می گردد. یعنی در اغلب موارد، ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از جراحی، امکان شروع تمرین های بسیار ملایم مثل تغییر وضعیت، تحریک حسی و دامنه حرکتی غیرفعال را می توان شروع کرد.
همجنین تمرین های حرکتی فعال تر معمولاً ۱ تا ۲ هفته پس از جراحی شروع می شوند؛ زمانی که کودک از نظر جسمی پایدارتر است و محل جراحی، ترمیم اولیه را هم طی کرده است.
مراقبت‌های توانبخشی پس از جراحی
پس از جراحی شنت، کاردرمانی کودک هیدورسفالی بر چند نکته کلیدی تمرکز دارد:
- پرهیز از فشار مستقیم روی محل شنت و مسیر لوله
- آموزش وضعیت های صحیح خواب، بازی و حمل کودک
- انجام تمرین های ملایم برای جلوگیری از سفتی عضلات
- پایش علائم هشدار مثل بی تعادلی شدید، تهوع، خواب آلودگی غیرعادی یا درد
- تقویت تدریجی عضلات گردن، تنه و اندام ها
- آماده سازی کودک برای بازگشت به فعالیت های روزمره به صورت ایمن و کنترل شده
کاردرمانی کودکان هیدروسفالی در شرق تهران
در شرق تهران و خیابان دماوند، کلینیک توانبخشی همراه یکی از مراکز معتبر کاردرمانی است که خدمات مخصوص کودکان از جمله کاردرمانی حرکتی، حسی و عملکردی را ارائه می دهد. چند روش برای گرفتن نوبت در این کلینیک وجود دارد:
- تماس تلفنی
- شماره ثابت کلینیک: ۰۲۱-۷۷۹۸۹۳۷۵
- شماره موبایل: ۰۹۱۲۸۴۴۲۲۸۹ و ۰۹۳۳۲۴۸۰۵۴۵
- ایمیل
- می‌توانید از طریق ایمیل support@hamrahrehab.ir ارتباط بگیرید.
- مراجعه حضوری
- آدرس کلینیک: تهران، خیابان دماوند، تهران نو، بین چهارراه آیت و خاقانی، ایستگاه ابوریحان، پلاک ۴۱۲، طبقه سوم، واحد ۸.
- در مراجعه حضوری می‌توانید با پذیرش کلینیک نوبت کاردرمانی را هماهنگ کنید.
